Wanneer jank je nog om een boek?

Nelleke Geel: ‘Als je toch niet weet welke boeken bestsellers worden, kun je beter uitgeven wat je de moeite waard vindt.’

Van Signatuur bij A.W. Bruna naar Meridiaan bij Overamstel ging ze op 1 januari naar Atlas Contact. Een interview met uitgever Nelleke Geel, op de valreep van de eerste overstap (januari 2013).

En zo stond ze ineens, samen met haar zus, wijntjes en hapjes uit te delen aan mensen voor een boekhandel in Groningen. ,,Leuk toch?” Binnen signeerde Carlos Ruiz Zafón. Buiten was het koud en groeide de rij. Nelleke Geel, uitgever bij Signatuur. Zij vertaalt ook de boeken van Zafón uit het Spaans.
De vraag was wat het succes is van Signatuur, de literaire imprint van uitgeverij A.W. Bruna. Onder leiding van Nelleke Geel groeide Signatuur binnen een paar jaar uit tot een gerespecteerd én goed verkopend fonds met internationale titels. Naast Zafón geeft ze de boeken uit van schrijvers als Charles Lewinsky, Hilary Mantel, Jonas Jonasson en Stieg Larsson.
Nelleke Geel (46) roostert nog wat witbrood, belegt het met zalm en denkt na. ,,Succes. Dat moeten anderen bepalen”, zegt ze. Na enig aandringen eerst een omweg. ,,Prachtig”, vindt ze, hoe een man als Zafón wordt binnengehaald als een popster. ,,Past helemaal niet bij hem. ‘They don’t read me for my looks Nell’, zegt hij altijd.” Quasi-mopperend: ,,Die eeuwige gestreepte trui.”
Dan het antwoord. Zoekt in haar gedachten en vindt weer een zijpad. Ze verkoopt goed. En nee, zegt ze er zonder adempauze achteraan, daar schaamt ze zich niet voor. ,,Alleen degenen die nooit een knaller hadden, zullen zeggen dat het gewin niet uitmaakt. Maar hé! It makes a lot of difference!” En het geeft haar juist de kans ook titels uit te geven waarvan er slechts enkele duizenden worden verkocht.
Zij weet óók niet van tevoren of een boek zal aanslaan. Schouderophalen. ,,It beats me. En als je toch niet weet welke boeken bestsellers worden, kun je beter uitgeven wat je de moeite waard vindt.”
Ze denkt altijd maar zo: ,,Als ík het mooi vind, zullen er best nog minstens 4 of 5000 mensen zijn die ervan genieten.” Alleen, de namen van die lezers heeft ze niet in haar rolodex staan.  ,,Dus wanneer je een boek hebt gevonden waar je erg in gelooft, moet je het onder de aandacht weten te brengen. Je moet mensen hebben die dat heel goed kunnen.” Nou, die heeft ze.
Daarvoor nog: de vertaling moet perfect zijn, de titel aanspreken, het omslag mooi; alles moet kloppen. ,,Dan komt het in het pulletje. Valt het en is het aan de lezer.” Goede recensies zijn belangrijk, zeker, ook voor het aanzien van haar uitgeverij. ,,Maar een titel moet voldoende tijd krijgen om opgepikt te worden. Het moet zich rondspreken. Het tempo ligt tegenwoordig heel hoog. De aandacht van mensen moet zich over zo veel zaken verdelen.” Daarom twittert ze ook enthousiast.

De afspraak is bij haar thuis. Amsterdam, een appartement vijf hoog met veel glas dat uitzicht biedt op de skyline van de stad. Bij het trekken van de agenda’s spontaan: ,,Dan kook ik voor je!” Ze beloofde maigret de canard, het werd een Italiaanse stoofschotel. ,,De maigret was uitverkocht.” De salade die ze in gedachten had slaat ze over. ,,Teveel gekletst. Het vlees verpietert.” Trekt met een bezorgd gezicht de oven open. Excuses bij voorbaat.
Ze woont niet ver van het Centraal Station. Maar met de trein naar Utrecht, waar de uitgeverij is gevestigd? ,,Drie jaar geleden was ik er klaar mee.” ’s Zomers op de fiets, een Cannondale, fraai ontwerp, ze houdt van mooi. ’s Winters met de auto. Files? ,,Niet als je om half acht wegrijdt.”
In de begintijd bij Signatuur wel het openbaar vervoer. Kon ze onderweg mooi lezen. 24 nieuwe titels per jaar – het is een klein fonds, daar hecht ze aan –  maar wat je dáár allemaal niet voor moet lezen! Ze heeft, zegt ze, heel wat boeken geacquireerd door die stomme halve uurtjes in de trein. ,,Nu is dat minder. Zo’n beetje de helft komt van auteurs die we al uitgeven.” Dit jaar Zafón, Lewinsky en Mantel; de eersten bestsellerauteurs, de laatste won recentelijk voor de tweede keer de Booker Prize – ze heeft meteen bloemen laten bezorgen en midden in de nacht wijn uit de kelder gehaald. ,,We hebben wat opgebouwd.” Er zijn minder lege plekken nu.

Hoe het begon. Nelleke Geel zegt het eerlijk. Niet met Zafón. ,,Hij was er al.” Ze vertaalde De schaduw van de wind, bracht het aan bij de uitgeverij en kon er meteen aan de slag. ,,Na het verhaal over ‘wat wordt hét zomerboek van 2005’ – in de Volkskrant – wist ik: dit wordt wat. Daarna zijn we niet meer gestopt met drukken.”
Charles Lewinsky was het begin. Het lot van de familie Meijer. ,,Dat is echt wel een beetje ingeslagen als een bommetje. De eerste oplage van 12.500 boeken was zó uitverkocht. De pers was lovend.” Dat had ze nodig, toen ze in 2005 begon bij Signatuur, toen nog Signature, een klein fonds binnen A.W. Bruna. Het moest literairder. Dat was het doel. Want: ,,A.W. Bruna is een Amerikaans crimefonds. Signature toen, deed veel Scandinavische crime. Hoeveel crime kun je onder één dak hebben?”
Ze kreeg een tip. ‘Kijk eens naar Charles Lewinsky’. Ze kende de uitgever in Zwitserland nog uit haar tijd bij Prometheus. Ze wist meteen dat ze goud in handen had. Weidt uit over de familie Meijer en het vermogen van Lewinsky om een grote geschiedenis te vertellen aan de hand van kleine verhalen. ,,Een briljant boek natuurlijk.”
Er zijn boeken waarin alles samenvalt, zegt ze. Dit was er zo een. ,,Elly Schippers is de perfecte vertaler. Het omslag en de titel in de Duitse versie, verschrikkelijk. Charles – he ain’t easy – vond het goed dat we het anders deden. De inkoop werd goed opgepakt, er was veel publiciteit, we hebben een week lang door Nederland getoerd. Signeren, interviews – goede artikelen in de media; en toen ging het rollen.” Inmiddels zijn er ruim 300.000 verkocht.
Hoe gelukkig prees ze zich toen ze dit jaar zijn volgende roman, Terugkeer ongewenst, in handen kreeg? ,,Ik dacht: die man heeft zichzelf opnieuw uitgevonden. De easy way was een vervolg op de familie Meijer geweest. Maar dit? De toon is anders, het verhaal om te huilen zo mooi. Wanneer jank je nog om een boek?”
Het zijn, zegt ze, de successen waarnaar je als uitgever altijd op zoek bent. ,,Je kunt het een beetje sturen, maar het is ook mazzel. Geluk. Als ik wist wat het geheim is, als ik de heilige graal had gevonden, zat ik nu op de Bahama’s cocktailtjes te drinken.” Echt? Ze knikt hard, alsof ze ook zichzelf moet overtuigen. Beaamt. Eigenlijk niks voor haar.
,,Maar het buitenland…” Ze was drie toen ze naar Indonesië verhuisde, haar vader was dominee. Net als haar zus overigens, Jacobine, zij werkt voor televisie. ,,Terug in Nederland, Groningen, snapte ik niets van de kinderen hier. Zij ook niet van mij trouwens.” Ze schatert. ,,Je zou het nu niet meer zeggen, maar ik was zo onzeker. Dodelijk. Ik ben een laatbloeier. Na de middelbare school dacht ik: ik ga als au pair naar Wenen. Ik had niks met kinderen. Wilde gewoon weg uit Nederland.” Een decaan wees haar op de Vrije Hogeschool in Amsterdam. Haar redding. Daarna Spaanse taal- en cultuur. Barcelona, daar een vriendje dat vijf kwartier in een uur kletste. ,,Nou, dan leer je de taal wel.” Hij vloekte, dat nam ze over. Nog steeds wisselt ze kut en fuck net zo makkelijk in voor Engels tussendoor. ,,Laatst zei een Amerikaanse vriendin die in Frankrijk woont: Could you slow down on the *f*-word, Nell?” Harde lach. Schrikt. ,,Vind jij het erg?” Om vervolgens steeds sorry te zeggen wanneer haar weer een nondeju ontsnapt.
Ze deed er nóg tien jaar over voor ze wist dat ze uitgever wilde worden. ,,Ik ben laat in alles.” Uitgever op haar veertigste, de grote liefde even later. Dries, ook uitgever. ,,Laat laat laat.”
Nou ja. ,,’t wordt pas leuk na je veertigste. Hoe geweldig is dat!”

Mag het ook wel eens mis gaan? ,,Het gáát mis!” De verkoop van boeken is het afgelopen jaar teruggelopen met ruim acht procent. Het probleem is: ,,Het hele middenstuk is weg; de titels waarvan je er tussen de zeven en 20.000 verkoopt. Je verkoopt niks, te weinig of hysterisch goed zoals de megabestseller van E.L. James.” En het middenstuk is de ruggengraat, zegt ze. ,,Dáár zit de continuïteit.”
Zou kunnen dat in de toekomst een deel van de boeken alleen nog als e-book verschijnt, denkt ze hardop. ,,De genreboeken, romantische fictie of subtop-crime. Dat zijn boeken als tijdschriften, je leest ze en dan doe je ze weg. Maar de toppers, die wil iedereen toch hebben? Boeken worden verzamelobjecten.”
Ze schudt haar hoofd. ,,Nee, Fifty shades of grey had ik niet willen uitgeven.” Past niet in het fonds. ,,En zolang ik het zo kan redden…”
Bovendien: ,,Het vinden van die ene onbekende auteur die het helemaal gaat maken is zo oneindig veel leuker dan de tactische moves die komen kijken bij de overname van een bestsellerschrijver.” Geen trends volgen. Buiten de gebaande paden blijven denken. ,,Dat is de stuwende kracht in mijn werk.”

In de trein terug naar huis een hartelijk mailtje. ,,Slaap je al? Kijk, veel hectiek en gedoe, maar ik heb het mooiste vak van de wereld, mits het gecontrasteerd kan worden met de stille uurtjes vertaalwerk. Het vlees was niet helemaal up to level. Volgende keer maigret de canard.”