Muziek is ook stilte

Duizenden uren muziek heeft ze geluisterd, maar romans als High Fidelity van Nick Hornby liet ze met opzet ongelezen. Rachel Joyce wilde een roman schrijven over een platenzaak als bindende factor in een gemeenschap. En toen kwam de Brexit.

door Theo Hakkert

Rachel Joyce en haar man, acteur Paul Venables, besloten vijftien jaar geleden uit Londen te vertrekken. Die drukte. Ze wilden weer eens vogels horen kwetteren ‘s ochtends. Zo vaak hoefden ze ook niet in Londen te zijn voor werk. Dus aangepakt, ingepakt, verhuisd. Naar Gloucestershire.
,,Maar eenmaal daar kon mijn man niet slapen. Misschien omdat het te stil was, zou kunnen. Niemand had er echt een verklaring voor.”
Venables vertelde over dit ongemak bij een bezoek aan een platenzaak in de buurt. Small talk.
,,De eigenaar van de zaak hoorde het aan, trok een elpee uit een bak en gaf hem aan Paul. Dit zou hem zeker helpen. En warempel, dat deed het. We weten nog altijd niet of het door de muziek kwam – een klassiek stuk – of door de zelfverzekerdheid van de platenverkoper.”
Rachel Joyce en Paul Venables bleven de winkel frequenteren. ,,Maar door werk kwam er een paar jaar de klad in. Toen we opnieuw gingen kijken, bleek de winkel gesloten. Sterker nog: de hele winkelstraat was veranderd, veel winkels waren dicht. Het was onherkenbaar. Aan de overkant werd gebouwd aan een multiplex bioscoop.”
VINYL
Een man die mensen kon healen door ze, als het ware op het eerste gezicht, naar de juiste muziek te laten luisteren. Het idee ligt aan de basis van de nieuwe roman van Rachel Joyce, De platenzaak.
Het is 1988, de man heeft de naam Frank gekregen. Hij is zo’n lekker eigenwijze platenboer die alleen vinyl wil verkopen. Rachel Joyce koos voor 1988 omdat toen de cd het vinyl definitief verdrong. ,,Veel Engelse labels stopten met het persen van vinyl singles en elpees.”
Zijn zaak is dan al een veilige thuishaven voor buurtbewoners en muziekgekken. Een oase van verbondenheid en cultuur. ,,Zoals boekwinkels dat kunnen zijn, bibliotheken, kerken.”

Alfabet
Onderweg kreeg het boek een extra lading. ,,In de tijd dat ik aan het boek bezig was, kwam het referendum voor al dan niet een Brexit. ,,Ik ken mensen die er blij mee zijn”, zegt ze voorzichtig, ,,maar vrienden en thuis, we konden het niet geloven. Voor mij een extra stimulans om over het belang van gemeenschap te schrijven.”
Unity Street, de naam zegt genoeg. ,,Een multiculturele straat.” In grenzen gelooft Rachel Joyce niet. In de winkel van Frank staan de vinyl platen niet op alfabet, hij zet ze op gevoel bij elkaar. De sferen van de muziek lopen in elkaar over. ,,Het idee van: als je dit leuk vindt, dan ook dit. Open je geest voor wat je niet kent.”

(foto Fatimah Namdar)

Een roman die in 1988 speelt, kan niet over de Brexit gaan. Hooguit over de aanloop daar naar toe. ,,Als iets gebeurt zoals Brexit, iets wat de gemeenschap zo verdeelt, kun je er als schrijver niet omheen” vindt ze.
Toch is De platenzaak geen roman waarin Brexit prominent in beeld komt. ,,Ik houd ervan dingen te verbergen. Dit is een boek over hoe voorzichtig we moeten zijn met wat we kiezen te verliezen. Zo gemakkelijk komt het niet terug.”

Europa
Voor het eerst heeft Rachel Joyce, bekend van de internationale bestseller De onwaarschijnlijke reis van Harold Fry, een liefdesverhaal in een roman van haar hand opgenomen. Frank raakt hoteldebotel van de raadselachtige Ilse. Ook hier heeft Rachel Joyce geput uit het leven buiten Londen.
,,We wonen in the middle of nowhere. Weinig huizen in de buurt. Echt achteraf. Op een ochtend werd aangebeld. Of ik wel wist dat er een dode oude vrouw voor het huis lag?Ik was er het eerste bij. Daar lag een vrij jonge vrouw. Niet dood, niet oud. Gewoon flauwgevallen. Ze lag achterover, alsof ze bewust zo was gaan liggen. Iedereen met een mobiel belde om een ambulance. Ik probeerde haar terug te praten. ‘Blijf bij me’, allemaal dingen je kent van ziekenhuisseries op tv. Ik voelde een band met haar. Ze was van mijn dochters leeftijd.”
Toen ze zocht naar een vrouw voor Frank herinnerde ze zich dit voorval. In de roman heet ze Ilse. Raadselachtig is ze. Ook door de manier waarop ze het verhaal binnen komt. Net als de flauwgevallen vrouw ligt ze pardoes voor de winkeldeur. ,,Zo heb ik Ilse ingebracht. Frank moest haar wel oppakken. Als ze was komen vragen om een bepaalde elpee was ze hem nooit zo opgevallen. Een groene jas en opeens heeft zo iemand een leven.”
Ilse is een Duitse, zo blijkt later. In de roman vertegenwoordigt ze als het ware het oude Europa. ,,Een vreemdeling die naar deze kleine gemeenschap komt. Een Franse vrouw zou in Engeland niet werken, verkeerde associaties. Duits zou de spanning creëren die ik zocht. Ze is een logische, erg praktische vrouw. Een echte outsider. Uit ander deel Engeland kon ze ook niet komen, dan was ze geen echte outsider.”

Grenzen
Duizenden uren muziek heeft ze geluisterd voordat ze aan de roman begon. Om zich te concentreren ging ze vaak op de rug op de grond liggen, koptelefoon op. ,,Echt luisteren. Zo deed de muziek dingen die ik niet eerder had gehoord. Dat is het genereuze van muziek. Het gaat grenzen over. Waar je vandaan komt, maakt bij muziek niet uit. Muziek is de taal. Muziek kun je delen met iemand met wie je de taal niet deelt.”
Ze schrijft: ‘Muziek is ook stilte’.
,,En stilte is muziek, het maakt er soms deel van uit. De stilte voor een stuk muziek bij een live-concert is een andere dan de stilte na de muziek. Als je echt hebt geluisterd, dan is de wereld na afloop anders. En jij als luisteraar dus ook.”

Geesten
Komt een aantal passages uit De platenzaak vrij rechtstreeks uit haar eigen leven, voor een volgend boek zou ze ooit nog verder willen gaan haar familieleven in. Ze denkt zelfs aan een trilogie, zegt ze. ,,Dat zal ruimte en diepgang vragen. Ik ben zeer geïnteresseerd ben in de geesten die we bij ons dragen. De geesten van generaties. Wat onderhuids is gebleven of wat onbewust is doorgeven en opeens naar de oppervlakte dringt. Daar zie ik mezelf nog wel een heuse trilogie over schrijven.

Rachel Joyce: De platenzaak
Vertaling: Hien Montijn
328 blz, 19,99 euro. Cargo

foto Moody Man