Er is geen plaats voor het lawaai van Perdón

Uit Tegenwoordig heet iedereen Sorry kun je blijven citeren. De nieuwe roman van Bart Moeyaert is schitterend en pijnlijk tegelijk.

door Marjon Kok

‘Op sommige mensen ben je snel uitgekeken, omdat ze elke dag hetzelfde zijn. Als ze niet zouden bestaan, zou je ze niet missen.
Ze staan op en gaan slapen.
Ze trekken de gordijnen open en ze zien dat het regent. Je kunt voorspellen dat ze gaan zeggen: ‘Het regent.’ Of heel misschien: ‘Wat een weer.’
Ze hebben geen geheimen. Ze komen ook niet met een hobby die je nog niet kende.’

Op Bianca – 12 – raak je niet uitgekeken. Je weet wat ze denkt en voelt wat zij voelt, maar wat ze gaat doen weet je nooit helemaal zeker. Onhandelbaar, vinden haar vader en zijn nieuwe vriendin, de Spaanse Cruz. Een meisje met een gebruiksaanwijzing, zo omschrijft haar in de steek gelaten moeder haar. Een merkwaardig meisje, zegt Billie King, de heldin uit de soapserie Hier bij ons waar Bianca zo graag naar kijkt.

Tegenwoordig heet iedereen Sorry, de nieuwe roman van Bart Moeyaert, beslaat een halve dag uit het leven van Bianca. Zij woont met haar moeder en broertje Alan in het huis dat haar vader heeft verlaten. Alan is een jongetje dat het ieder moment zou kunnen begeven. Hij heeft maar een half hart en op zijn borst staat het litteken van drie operaties, een uitroepteken.
Het is vrijdag, een bloedhete zomerdag, en er wordt gewacht op de bel. Aan het einde van de middag zal Bianca worden opgehaald door haar vader. Haar moeder heeft haar dan al verteld dat het hem makkelijker lijkt als Bianca nog maar eens in de twee weken het weekend bij hem en Cruz doorbrengt. Of beter nog, eens in de drie.
Bianca doet wat ze altijd doet als ze zich geen raad weet met haar woede: ze loopt de deur uit en gaat naar de plek waar ze helemaal alleen is, achterin de tuin tussen een betonnen muur en het kippenhok van de buren. Dat de kippen deze dag geen kik geven, is een aanwijzing. Maar dat heb je pas door als het verhaal bijna afgelopen is.
Wanneer de bel gaat wint Bianca’s nieuwsgierigheid het van haar woede. En dan zit ineens Billy King, haar heldin, de actrice, in de woonkamer. Billy blijkt de moeder van Alans vriendje Jazz – ‘zijn naam duurt drie seconden’.

Bianca stelt zich voor als Perdón. ‘Perdon is een heel oude naam die bijna nooit meer wordt gebruikt’, zegt ze. ‘Tegenwoordig heet iedereen Sorry.’

Uit Tegenwoordig heet iedereen Sorry kun je blijven citeren. Ieder woord is gewogen, iedere zin op zijn plaats. Even mooi als helder als pijnlijk als noodzakelijk. Noodzakelijk is ook dat er in de nieuwe keuken die haar moeder eigenlijk niet kan betalen, een pan met krieken op het fornuis staat. Zonder deksel, de fluitvliegjes vallen al aan. De gekookte kersen zijn als het geladen geweer van Tsjechov: daar moet iets vreselijks gebeuren. Tegen het einde van het verhaal gebeurt dat dan ook. In een geniaal hoofdstuk, dat nog geen twee bladzijden beslaat, vertelt Bianca dat ze twee foto’s wil sturen naar de schrijvers van de soapserie. ‘De eerste heb ik vanaf een stoel gemaakt. Je kunt een groot deel van onze keuken zien. De witte kasten, de witte muren. Op het kookeiland de pan met krieken.’ Op de tweede foto is hetzelfde deel van de keuken te zien. Op het fornuis ontbreekt de pan. De witte kasten, de witte muren, het kookeiland en de tegelvloer zitten onder rood sap. Hier en daar plakt een kriek. ‘Bij de foto’s zal ik een kaartje voegen: Beste schrijvers van Hier bij ons / U mag mijn idee gebruiken, voor als er eens iemand boos is. / Of het moe is. / Of eindelijk eens aandacht wil.’ Natuurlijk zal Bianca ook een grapje maken op het kaartje. In een P.S. ‘Dit is een spetterend idee.’

Waarna Bart Moeyaert breekt met de wet van Tsjechov. Het smijten met de pan om haar moeder keihard te raken op haar zwakste plek – de nieuwe veel te dure keuken die ze vast als troost heeft aangeschaft- speelt zich af in Bianca’s hoofd. Even later zet ze de pan gewoon weer terug op het kookeiland. Het is een sleutelmoment, dat duidelijk maakt dat in dit huis waar zoveel pijn is, niet wordt gecommuniceerd. Bianca’s moeder noemt haar dochter graag woest. Maar: ‘Is het ooit bij haar opgekomen dat ik niet stil ben, maar stil dóé? Er is geen plaats voor mijn lawaai.’

Bart Moeyaert speelt een subtiel spel met de lezer door een web van kleine en minder kleine aanwijzingen naar gebeurtenissen te weven, die wel fataal móeten worden. Alleen, dat is niet altijd zo. Dat maakt de roman broeierig en urgent. Dit halve gezin waar zoveel pijn zit; je zou de moeder willen toeschreeuwen: kijk naar je dochter. Luister naar haar. Laat haar niet alleen. Tegelijk voel je hoe ook de moeder worstelt. Met haar verdriet omdat ze verlaten is, met haar grote zorg dat ze een keer niet in de buurt is als het mis gaat met Alan.

Prachtig spiegelt Moeyaert alles in het favoriete tv-programma van Bianca. Als het publiek het wil, wordt Hier bij ons herschreven. Precies zo zal hoofdrolspeelster Billy King het scenario van deze middag herschrijven. ‘Je bent een merkwaardig meisje’, zegt zij ergens. ‘Is dat goed of niet goed’, vraagt Bianca. ‘Het is een compliment. Merkwaardig betekent: de moeite waard. En de moeite waard betekent: belangrijk.’

Bart Moeyaert: Tegenwoordig heet iedereen Sorry
128 blz. 17,99 euro
Querido