Een vuistslag die je bij de hand neemt

Joachim Reither vindt het allemaal wel goed. Hij is nog maar 64, alleenstaand, maar hij heeft het wel gezien. Het is tijd, vindt hij, voor een afgelegen huis met uitzicht op de Alpen en hun sneeuw. Hij verkoopt zijn Frankfurtse uitgeverij en aanpalend boekwinkeltje, lost zijn schulden af en bereidt zich voor op een geregeld leven. Goede wijn, geen gedoe.
Hij is nog maar nauwelijks in Weissach of een leesclub weet hem te vinden. Altijd interessant, een uitgever. Dit moet hij zien te voorkomen.
Dus als hij voor zijn voordeur twijfelende voetstappen hoort, steekt hij nog eens rustig een sigaretje op. Op kousenvoeten doet hij de deur open, in trui ook. Hij zal haar – het is vast een vrouw – keurig afwimpelen. Eitje.
Al voordat hij haar in de ogen heeft gekeken, weten hij en de lezer dat hier iets op Reither afkomt waar hij geen rekening mee heeft gehouden, waar hij geen vat op heeft of zal krijgen ooit. Onontkoombaar. De zomerjurk, de open schoenen. Haar splijtende opmerking dat ze zijn sigaret buiten al kon ruiken. Hier is iets begonnen dat een eigen dynamiek kent en hoe Reither het er vanaf brengt, noem het lot, noem ‘t het leven, noem dat het in de sterren geschreven staat – vat zal hij er niet op hebben.

Ziehier de opening van Wedervaring, de roman waarvoor Bodo Kirchhoff (69) vorig jaar de Deutsche Buchpreis kreeg toegekend. En terecht. Dit is zo’n roman, een sporadische uitzondering, waarvan ik het idee had dat elk woord exact op de juiste plek stond en de juiste, enige toonhoogte had. Een roman zo goed dat je zou willen dat het Journaal ermee zou openen.
Wedervaring is schitterend vertaald bovendien. Zonder het Duitse origineel te kennen, kan worden gesteld dat Josephine Rijnaarts wonderbaarlijk werk heeft verricht. Kirchhoff’s zinnen vloeien.
De onontkoombaarheid van de relatie tussen Reither en de vrouw, die Leonie Palm blijkt te heten, past bij die vloeiende zinnen – ze zijn volkomen één. Ze gaan een eindje rijden samen, één uur wordt twee uur. Waarom gaan we niet naar het mooie weer? Naar de andere kant van de Alpen, naar Italië. Langs Ravenna en de Adriatische kust omlaag. Sicilië dan maar?
Hoe dichter ze bij het doel komen, hoe nader ze tot elkaar geraken. Een ongekend subtiel spel van afstoting, aantrekking, hard to get spelen, toegeven en terugkrabbelen. In de wetenschap dat het sterker is dan ze denken.
Met dit verschil: de lezer weet al sinds de scene bij de deur dat wat onontkoombaar samenkomt al even onontkoombaar weer uiteen zal vallen. Een enkele stekeligheid, wat wrevel. Geen wonder na een doorwaakte nacht in een auto.
En de maatschappelijke werkelijkheid van deze tijd, die vooral. Kirchhoff stuurt een jong meisje, een vluchtelingenkind zoals ze dezer dagen nu eenmaal op Sicilië aanwezig zijn, als zwijgende  splijtzwam. Leonie zou haar mee willen nemen, Reither voorziet problemen, want je kunt nu eenmaal niet zo maar een loslopend kind mee de Alpen over nemen. Geweldig hoe Kirchhoff de roman afrondt – letterlijk; al is er altijd een kier.

Wat de roman voor de liefhebbers een extra laag geeft, buiten de subtiele, rituele dans van mensen die leven, liefde en de teleurstellingen daartussen kennen, is de manier waarop Kirchhoff met zijn camera dicht op Reither zit. Wedervaring is ook een boek over taal. Hij hoort zichzelf en hoort Leonie dingen zeggen en woorden gebruiken die hij in zijn boeken nooit zou hebben getolereerd.

‘Ze keek hem onderzoekend aan – een woord waarvoor hij vaak had gewaarschuwd, onderzoekend, het hoorde in het museum thuis, het was te zwaar, net als het woord blik, je moest andere woorden vinden, terughoudende, en toch was het een onderzoekende blik die ze hem over de rand van de beker toewierp’.

Mooi hoor, stilistisch vernuft in boekentaal, totdat blijkt dat in de wereld van alledag de clichés wonderwel werken. Op gezette tijden speelt de aloude redacteur in Reither op, werkelijk een feest.
En uiteraard ontbreekt de passage niet waarin de roman zichzelf beschrijft, hier nota bene waar Kirchhoff ook de titel verklaart. Widerfahrnis is ook in het Duits geen gangbaar, dagdagelijks woord. Dan staat er dit:

‘Wedervaring, dat was meer dan zo maar een beproeving – daar zat iets in waardoor je wel moest luisteren, moest kijken, de vuistslag die je onverwachts raakt, recht in je hart, maar ook de hand die je gewoon bij de hand neemt – een titel waarmee hij waarschijnlijk wel uit de voeten had gekund’.

Ja, het slot van deze zin verwijst weer naar hem als redacteur. Het valt allemaal op z’n plek, in een roman die actueel is en van alle tijden, en het predikaat weergaloos verdient.
Het is alleen te betreuren dat de uitgever het niet gebonden heeft uitgegeven, maar in een paperback die eerder op een leesproef lijkt. Maar dat mag geen belemmering zijn.

Theo Hakkert

Bodo Kirchhoff
Foto: Copyright Das Blaue Sofa / Bertelsmann

Foto Taormina: Jeanne Menjoulet

Bodo Kirchhoff: Wedervaring.
Vertaling: Josephine Rijnaarts.
173 blz., 21,98 euro. Lebowski