Marjon KokHij is naar Dresden geweest. Bert Natter was eigenlijk al klaar met Goldberg, toen hij bedacht dat hij toch minstens één keer naar de stad moest reizen waar zijn roman over het wonderkind Johann Gottlieb Goldberg zich afspeelt. Toen begon het schrijven pas echt.
Hoe een roman via vele omwegen vorm krijgt. Het verhaal dat Bert Natter deze avond vertelt, hangt van toeval en wonderlijke verhalen aan elkaar. Het begint eigenlijk al in 2000. Schrijver was hij nog niet. ,,Ik las de biografie van Christoph Wolff over Johann Sebastian Bach. Hij gebruikt voortdurend als bron de biografie van Johann Nikolaus Forkel die in 1802 verscheen, vijftig jaar na de dood van Bach. Van alle verhalen die Forkel over Bach vertelt, nam Wolff er één met een korreltje zout.”
Dat was het verhaal van Dresden. Daar werd graaf Hermann Carl von Keyserlingk gekweld door slapeloze nachten. Nachten waarin hij werd bevangen door sombere gedachten. In de kamer ernaast speelde de jonge Johann Gottlieb Goldberg op de klavecimbel. Dat bracht Von Keyserlingk ertoe om Bach te vragen muziek te schrijven die opwekkende gedachten teweeg zouden kunnen brengen. Om de slapeloze nachten wat op te vrolijken.
Bach schreef dertig variaties op een thema, Goldberg zou ze hebben gespeeld voor de sombere graaf in zijn duistere momenten. Het verhaal is inmiddels bestempeld als legende. ,,Wolff geloofde niet dat een jongen van 14 jaar, die Goldberg toen was, zo’n moeilijk werk ooit had kunnen spelen.” En was de cyclus werkelijk in opdracht van de graaf gecomponeerd, dan was dit op het titelblad van de oorspronkelijke uitgave in 1741 vermeld, zoals in die tijd gebruikelijk was.
Bert Natter las erover en dacht: daar zit een mooie novelle in. Maar toen verscheen Contrapunt van Anna Enquist, over de Goldbergvariaties van J.S. Bach. ,,Dat hoef ik dus niet meer te doen.”
Totdat jaren later Vrouwkje Tuinman, een vriendin, tegen Bert Natter zei: ‘Heb je Contrapunt eigenlijk ooit gelezen?’ Bert Natter las het en besefte dat dit boek zijn idee helemaal niet in de weg stond. ,,Ik kon mijn novelle alsnog maken.”
In tegenstelling tot Wolff, zegt hij, gelooft hij het tot legende verworden verhaal achter de Goldberg-variaties wél. ,,Goldberg werd de notenvreter genoemd. Hij zou de compositie van Bach zelfs als de noten ondersteboven voor hem werden gezet, virtuoos hebben gespeeld.”
En zo begon Bert Natter aan zijn boek. Het zou een klassieke historische roman worden over wonderkind en klavecinist Goldberg. Gaandeweg werd het een fictieve biografie. ,,Toen ik dacht dat ik klaar was, ben ik naar Dresden gegaan. Gewoon, om er geweest te zijn. Om als de roman af zou zijn, de vraag ‘Ben je er geweest’, met ‘ja’ te kunnen beantwoorden.”
Hij ging – ook – om een verslag van de reis te maken. ,,Dat groeide uit tot het laatste hoofdstuk van het boek.” Eenmaal thuis las zijn redacteur het en zei: ‘dit is het beste hoofdstuk van het boek’. Ik wist, zegt Bert Natter, dat dit dus mijn boek moest worden. Iemand die in onze tijd op zoek gaat naar Goldberg, de jonge virtuoos.”
Net toen hij opnieuw wilde beginnen kreeg hij lekkage. In zijn werkkamer. De aannemer kwam. Haalde een en ander los en voor Bert Natter het wist kon hij wekenlang niet bij zijn aantekeningen. ,,Ik heb mijn laptop gered, ben ermee op de bank gaan zitten en schreef Remington.” Een opluchting. ,,Na twee jaar intensief met Goldberg bezig te zijn geweest, kon ik iets anders doen.”
Met Remington viel alles op zijn plek. ,,Dat heeft Goldberg vleugels gegeven. Goldberg begon te groeien. Ik wist dat de persoon die op zoek ging naar Goldberg, de hoofdrol moest spelen.” En zo is, zegt Bert Natter, Remington vergroeid met Goldberg. Bert Natter is opnieuw begonnen.
Lees hier de recensie van Remington.
Anna Enquist heeft de stuctuur van de variaties nauwgezet gevolgd; Bert Natter heeft voor een andere weg gekozen. ,,De 18e eeuwer werd voortdurend verrast door de variaties. Dat heb ik gebruikt. Ik wilde de lezer van de ene verbazing in de andere brengen.”
Het verhaal stamt uit de tijd van de Rococo. ,,Met die prachtige krullen heb ik meer gedaan dan met de structuur van de variaties.” Bach naar de kroon steken… Niets voor hem.
Natter is met de geschiedenis aan de haal gegaan. ,,Als je lichtzinnig googlet kom je alle historische figuren tegen die ik heb gebruikt. Maar ik heb ze dingen in de schoenen geschoven.”
Het is een historische roman. Toch heeft hij ervoor gekozen de zoektocht naar Goldberg in 2020 te situeren. ,,Ik zocht naar een moment waarop het bombardement op Dresden groots zou worden herdacht. En ik vond het mooi dat het verhaal zich aan twee kanten van het nu in de tijd zou uitstrekken.” Bovendien wilde hij de stelling onderbouwen dat Europa eerder het product van oorlog is dan van vrede. Maar het belangrijkste: ,,Ik houd de lezer graag in spanning. Op allerlei manieren, zonder dat het een thriller wordt. Het duurt even voordat je doorkrijgt dat het verhaal zich in de toekomst afspeelt en dat Europa er anders uit ziet. Ik wilde op die manier de lezer een beetje voorbereiden op de vreemde wereld van het boek.”
De taal was lastig. ,,Ik streef na een roman te schrijven in de taal zoals wij die spreken. Maar achttiende-eeuwers spreken heel formeel. Ik heb geprobeerd het niet te familiair te maken. Dat heeft mij moeite gekost.”
Dat, en het laten sterven van zijn personage. Goldberg is uiteindelijk aan tbc overleden. Hij leefde kort – werd 29. ,,Met pijn in het hart heb ik hem laten gaan.”
Bert Natter: Goldberg
22,90. Thomas Rap.