Theo HakkertHeeft de film geprofiteerd van de literatuur wat betreft verschillende vertelperspectieven en gelaagdheid? Heeft de literatuur geprofiteerd van de snelle montage van de film? De wil om ín de actie te zitten is even groot. Fiston Mwanza Mujila en Ryan Gattis doen verrassend sterke pogingen in hun nieuwe romans.
Het decor is Congo. Niet Kinshasa of wellicht ook wel, in Tram 83, de eerste roman van Fiston Mwanza Mujila, krijgt de stad alleen een bijnaam: het Stadland. Het precieze decor doet er ook niet toe. Alles en iedereen is anoniem hier. Zelfs Tram 83 is geen tram, maar een bordeel. Er wordt ook eten geserveerd. Drank natuurlijk ook.
Tram 83 is altijd open. Dat een van de twee hoofdpersonen, Lucien en Requiem, het hele boek door vraagt ‘Weet u ook laat het is?’, is vrij onzinnig. In een tent die 24/7 open is bestaat de tijd niet. In Tram 83 bestaat alleen de roes. De roes van drank, van geweld, van hoeren, van drugs, van geld, van gokken, van lage lusten en nog lagere idealen. Tegelijkertijd kan niemand zonder Tram 83. Het mag dan een helse bar zijn, waar de liederlijkheid van het plafond druipt, het is tegelijkertijd een laatste houvast.
Requiem heeft nog redelijk oog op het leven. Hij geeft hoeren camera’s mee om hun klanten, die vaak te beschonken zijn voor de daad of die niet kunnen volbrengen, te fotograferen. Kan hij ze chanteren. Lukt goed.
Lucien heeft literaire aspiraties. Requiem echter werkt het op allerlei manieren tegen. Niet aardig voor oude vrienden die een appartement delen.
Fiston Mwanza Mujila zit in deze roman diep in de taal van het verderf en de roes. De taal bonkt door het boek zoals de drank voor de aderen davert. Het duizelt en kolkt, is koortsachtig en wellustig. Lange zinnen opgebouwd uit staccato korte, zinnen die pagina’s beslaan, lange opsommingen, lijsten, gekte.
“Weet u ook hoe laat het is?’ is een stokregel. Ook andere onderwerpen, zoals het belang (of onzin) van voorspel, keren terug. Waardoor hoofdstukken variaties lijken op eerdere. De auteur herneemt het omdat hij het nog eens kwijt moet of er gewoon niet van loskomt. Hoog is het tempo. De vervoering van de Tram-gasten slaat over op de lezer. Wie dit leest, ruikt de Tram, ziet de Tram, proeft de Tram en raakt dronken van de taal.
( foto: Irene/Flickr)
Ik moest aan Under the volcano denken, en aan de laatste van Denis Johnson, die ook in Afrika speelt, op de grens van Oeganda en Congo en waarin ook lust en verraad tussen twee mannen die elkaar naar het leven staan de bindende factor is.
Zo knap hoe Mujila de lezer mee de Tram in lonkt. Tegen beter weten in, de rook, de geur, het gedoofde licht. Mee de roes in. Door turbulente, tintelende taal die soms overslaat, doordraaft, te veel is. Maar verslavend werkt.
Ook ín de actie zit Ryan Gattis. De Amerikaanse schrijver is, na een lange periode waarin hij niets op papier kreeg, in de rellen gedoken die in 1992 van Los Angeles oorlogsgebied maakten. Rodney King was een jaar eerder door agenten in elkaar geslagen. Het filmpje ging ‘viral’, voor die tijd bijzonder. De agenten werden echter vrijgesproken. Dat nam de donkere bevolking van LA niet. Zes dagen rellen: 60 doden, 2300 gewonden, 11.000 arrestaties, 1 miljard schade.
Omdat de politie druk was met de rellen, sloeg de anarchie elders in de stad toe. Gangs konden hun gang gaan, want de politie kwam toch niet. Oude rekeningen werden afgestoft om te worden vereffend. Gattis schrijft over deze anarchie, deze gang-oorlogen in Zes dagen. Zes dagen, zes levens die in elkaar, door elkaar en met elkaar in botsing komen.
Wie geen veiligheidsgordels heeft in zijn leesfauteuil moet zich op andere manier laten vastketenen, want dit gaat van kwaad tot erger tot gruwelijk en het is allemaal in full colour en Dolby-stereo wat hier van de pagina’s knalt.
Huid die van lichamen wordt gestroopt, kinnebakken die kapotslaan op trekhaken, kogels die zich in oogkassen boren, en bloed, kogels, bloed, messen, bloed. Wraak, frustratie, wanhoop, woede, misplaatste superioriteit.
Rauwer werd realisme zelden geserveerd. Het is alsof je als lezer óp de kogels zit en met het lemmet mee boort in de richting van weer een arm orgaan.
Ryan Gattis bij TedX over de totstandkoming van zijn roman
Zes dagen geeft een overdonderend beeld van een wereldstad tijdens een felle burgeroorlog. Van rassenrellen, van basaal kwaad, van tijdelijk opgeheven cultuur. Alle schone schijn is weg. De beesten zijn los.
De Nederlandse taal is bijna te traag voor dit ritme.
Toen ik het boek uit had, klonk er zo nu en dan nog een schot tussen de bladzijden. Nog dagenlang kon er elk moment een mes uit de rug komen.
Films zijn het, te boek gesteld. Zo goed dat ze vermoedelijk niet te verfilmen zijn. Boeken, daverende boeken.
Fiston Mwanza Mujila: Tram 83
Vertaling: Jeanne Holierhoek
251 blz., 18,90 euro
De Bezige Bij
Ryan Gattis: Zes dagen
(All involved)
Vertaling: Gerda Baardman
430 blz., 19,99 euro
Nijgh & Van Ditmar
