Theo HakkertSinds het succes van Stoner van John Williams speuren uitgevers naarstig naar oude romans die ook vergeten zijn en nu nog een publiek kunnen aanspreken. Een goede kandidaat lijkt La Permission, een roman uit 1957 van Daniel Anselme. 25 Duitse critici, verenigd bij de SWR Bestenliste, kozen de vertaling, Adieu Paris, tot boek van de maand. Bij Penguin is het verschenen in de reeks Modern Classics: On Leave.
Een beetje dik aanzetten mag. Een schrijver van deels Nederlandse komaf is ervoor verantwoordelijk dat de Algerijnse onafhankelijkheidsoorlog (1954-1962) een plek heeft gekregen in de Franse literatuur. Daniel Anselme publiceerde in 1957 – opvallend, ja, nog terwijl de oorlog nog woedde – een roman over drie Franse soldaten die op verlof mochten. Tien dagen Parijs en daarna moesten ze weer naar Algerije terugkeren.
Volgens vertaler David Bellos, bekend van een prachtige biografie over Georges Perec, is die roman zo ongeveer de enige literaire neerslag van die oorlog. Een conflict dat al in die tijd zelf liefst werd veronachtzaamd. Bellos vond met moeite één exemplaar van het boek.
Daniel Anselme (1927-1989) had een Nederlandse moeder. Ze wordt even genoemd in het voorwoord, naamloos, en ze lijkt ook verder in leven en biografie van Anselme geen rol te hebben gespeeld. Maar het feit ligt er.
Zijn vader was een Rus, Léon Rabinovitch. Een advocaat die het verzet in ging en toen zijn naam moest veranderen. Hij koos Anselme, want die naam was zichtbaar – op een grafsteen nota bene – toen hij uit het raam keek bij de burgerlijke stand. Na de oorlog hield hij die naam aan, maar omdat Daniel toen al te oud was voor een automatische verandering, bleef hij eigenlijk Rabinovitch heten. Maar ook hij koos voor Anselme.
De zeer zwaarlijvige Anselme (160 kilo) had twee dichtbundels gepubliceerd toen hij, naar uit Bellos’ voorwoord blijkt, out of the blue met La Permission op de proppen kwam. In een interview dat is opgenomen achterin de Engelse vertaling zegt hij dat hij fictie schrijven beschouwde als dé manier voor politieke strijd.
On Leave heeft ook zeker politieke lading, maar Anselme heeft niet de fout gemaakt er een pamflet van te maken. Het is een roman volgens het principe: show, don’t tell. Niet preken, maar de boodschap wordt duidelijk uit handel en wandel van de personages.
Anselme voert drie soldaten ten tonele die op kerstverlof naar Parijs mogen. Het is 1957. Drie jaar hebben ze gevochten in Algerije, nu mogen ze voor het eerst terug. En wat gebeurt? Ze kennen Parijs niet terug, of misschien is het beter om te zeggen dat ze zichzelf niet terug kennen in Parijs. Ze kennen de finesses van de omgang niet meer.
Centrale figuur is Lachaume, een oud-leraar. Tegen beter weten in verschaft hij zich toegang tot het huis waar zijn vrouw woont, maar ze is er niet. Hij is haar kwijt, dat weet hij wel, maar hij leeft in ontkenning. Geldt voor zijn huwelijk, geldt voor zijn relatie tot Parijs, en bij uitbreiding Frankrijk.
Zijn vrienden komen uit andere milieus, Valette is een communist, Lasteyrie een vrijgevochten nietsnut. Al snel blijkt dat ze, hoezeer hun afkomst verschilt, meer met elkaar hebben dan ieder met de stad. Parijs heeft op haar beurt geen boodschap aan soldaten. Zoals het lijkt alsof voor Lachaume de oorlog niet bestaat, zo bestaat dit trio niet voor de stad.
(de vader van fotograaf Laurent Gauthier maakte deze foto in Algerije tijdens de onafhankelijksoorlog / Flickr)
In levendige, korte hoofdstukken schetst Anselme hun tochten door de stad. Nergens thuis, van vrienden en familie vervreemd. De conclusie is dat Frankrijk een hele generatie jongeren naar Algerije stuurt, een generatie die als verloren moet worden beschouwd. Als ze in het slothoofdstuk weer in de trein naar Algerije zitten – Anselme zegt in het interview dat het boek met die scene voor hem is begonnen – zingen ze ‘Send me home, send me home’.
Niemand weet of ze Frankrijk of Algerije bedoelen.
Het zijn prachtige hoofdstukken, dat lange tiende en korte elfde. Met veel Parijs, gezien door de oorlogsogen van de soldaten. Apart om te lezen in deze tijd, rond de aanslagen van 13 november.
De Algerijnse oorlog komt ter sprake, maar niet zo vaak als je zou verwachten. Waarmee de roman universeel is in die zin dat de vervreemding die het trio voelt voor veel andere soldaten die terugkeren ook zal gelden.
Interessant is dat Bellos in de inleiding eraan herinnert dat na afloop van het conflict aan niet-moslims de Franse nationaliteit werd aangeboden en het recht naar Frankrijk terug te keren. Verwacht werd dat er 100.000 van het aanbod gebruik zouden maken. Het werden er 1,2 miljoen. In drie maanden tijd. Volgens Bellos ”een van de grootste, snelste en minst-bediscussieerde massamigraties” van de laatste jaren.
Daniel Anselme
On Leave
Vertaling en voorwoord: David Bellos
199 blz. Penguin