Er gebeurt niets voordat ik een vorm heb

Aan Max Porter is de Europese Literatuurprijs 2017 toegekend. Tijdens het Crossing Border festival in november zal hij de prijs in ontvangst nemen. VersTwee sprak Max Porter toen de vertaling van zijn bekroonde boek verscheen: Verdriet is een ding met  veren.

door Theo Hakkert

‘Er is weer nieuwe energie” en Max Porter (1981) knikt er instemmend bij. Het avontuur is terug. In Engeland en nabije omstreken wordt weer zonder terughoudendheid geschreven. Gekke vormen, gedurfde structuren, onverwachte mengvormen van proza, essay en poëzie. Of zoals Porter het zegt: ,,De tijd dat alle aandacht naar de giganten ging, evenals alle voorschotten, is voorbij. Er zit dus echt niemand meer te wachten op een roman van 300 pagina’s over huwelijksproblemen.”

Met een boekenmarkt in krimp gaan uitgevers graag op zeker. ,,Ze acquireren met de literaire prijzen in het achterhoofd. Dat is tricky, want prijzen zijn onvoorspelbaar.”
VersTwee sprak Max Porter al een tijd terug. Sindsdien heeft deze tendens zich voortgezet. Alom laten literaire jury’s zien zich weinig gelegen te laten liggen aan reputaties. Van de Bronzen Uil tot de Europese Literatuurprijs. ,,Weg met die fixatie op prijzen; schenk aandacht aan boeken.”
Zelf doet Max Porter niet anders, want behalve schrijver van dat ene, bijzondere boek is hij ook literair redacteur. Bij Granta. Wat hij zoekt bij nieuwe auteurs: ,,Ik wil naïef zijn. Ik wil de puurheid terug. Noise!”

Verdriet is een ding met veren, het verhaal is even simpel als onalledaags. Een vader blijft met twee jonge jongens achter als onverwacht de vrouw/moeder overlijdt. In de rouw – de Engelse titel is Grief is a thing with feathers – worden ze terzijde gestaan door… een kraai.
De vogel belt op een bepaald moment gewoon aan. De man denkt: weer een troostende pan soep of een goedbedoelde lasagne. Nee, staat er een kraai aan de deur. Een kraai die zich niet laat wegsturen.
,,Ik had de jongens, de broers. Ik heb altijd willen schrijven over de dynamiek van broers of zussen. Het had ook een vriendschap of de relatie onder collega’s kunnen zijn.”
Maar het was hem niet genoeg. Te standaard, voorspelbaar. ,,Ik zocht iets met meer lagen.”

‘De absentie van de moeder is een personage op zich’

Met de kraai verwijst Max Porter naar een beroemde gedichtencyclus uit de Engelse literatuur. In 1970 publiceerde Ted Hughes Crow, waar de dichter aan had gewerkt in de jaren dat hij de dood van zijn vrouw Sylvia Plath moest zien te verwerken. Het wordt algemeen gezien als zijn meesterwerk. Een gedichtenbundel waarin hij speelt met de symboliek van de kraai sinds de mythologie.
,,Pas toen ik dat zag, echt zag, kon het iets worden. Er gebeurt niets voordat ik een vorm heb.”
De kraai. Natuurlijk. ,,Ik had het kunnen weten.” Voor Max Porter was het werk van Ted Hughes ‘een obsessie’. ,,Bij het overlijden van mijn vader heb ik er veel steun aan gehad.
Ted Hughes, een grootheid in de Engelse poëzie. Niet onomstreden. Menigeen wrijft hem de zelfmoord van Plath aan. Nederlandse lezers weten er alles van sinds Jij zegt het, de roman waarin Connie Palmen Hughes een stem gaf. ,,Ik heb Connie gesproken. Een moedig boek. Ik weet alleen zeker dat er in Engeland geen interesse voor haar boek zal bestaan. Er is net alweer de zoveelste biografie over Hughes verschenen. Geen beste. Engeland is Hughes-moe.”
Max Porter niet. ,,Zijn boek over Shakespeare is briljant. Hij heeft ook veel over natuur geschreven, prachtig.” In Wales heeft Porter veel gelopen om die reden. ,,Als in trance. Hippend als een kraai.” Zo moest de roman ook bewegen, vond hij. ,,Mensen lachten om me. Ik moest weten hoe verhaal beweegt. Hoe het springt.”
Voor hem is dat springerige essentieel. ,,Als een schrijver overproduceert verlies ik mijn interesse.” Waar hij naar op zoek was: ,,Een realistische stemming, tot opeens de steiger begint te schudden.”
Het is een fragmentarisch boek. Proza, poëzie en alle vormen daar tussen. Rouw, ja, verdriet, maar met humor ook, precies gedoseerd. Nergens geforceerd, humor die niet doodslaat.

Afwezig in het boek, hoe kan het anders, is de moeder/echtgenote. ,,Toch zit er veel moeder in, vind ik. In een vroege versie had ik haar ook opgevoerd. Ik had haar een stem gegeven. In de appendix beschreef ze haar eigen dood. Ik hield van haar stem. Maar het voelde fout.” De goede beslissing, zegt Max Porter. ,,Haar absentie is nu een personage.”

Van alles wat deze korte roman wil zijn, is het, zo benadrukt Max Porter, ook een liefdesbrief. ,,Niet aan Ted Hughes of mijn vader. Maar aan de boekwinkel. Waar je oppakt waar je oog op valt. Het kan van alles zijn. Ik hoop met deze roman de algoritmes gek te maken. Geef mij een boekhandel waar alles door elkaar ligt. Hughes, IJslandse sagen, Franse erotiek. En dan daar een keuze uit maken. Dat kan alleen een mens. Zo’n boek.”

Max Porter: Verdriet is een ding met veren
Vertaling: Saskia van der Lingen
128 pagina’s, 10,- euro (paperback)
De Bezige Bij