De stad vanaf een balkon

Drie romans. Rotterdam vanuit verschillende hoogtes bezien. Wie vanaf een balkon naar de stad wil, moet eerst weer naar binnen.

door Theo Hakkert

‘Haar uitzicht: een stroom verkeer en torenflats. Iets naar links steekt een betonnen kantoortoren de lucht in. Rijen vierkante ramen met donker spiegelglas. Meer dan tien jaar geleden heeft Shell het gebouw verlaten, vertelde de makelaar. Er zou van alles mee gebeuren.’

Een alinea uit de roman Stille grond van Sanneke van Hassel. Vier verhalenbundels. Pas haar tweede roman; dat er nog vele mogen volgen. Ze kijkt net zo goed als ze schrijft. Verfijnd, zonder de ruwheid van de stad glad te poetsen.
De stad: Rotterdam. Van de meest dynamische grote stad van het land gaat in de roman weinig warmte uit. Sanneke van Hassel scheidt de afdelingen in Stille grond met zinnen als: ‘Op de Coolsingel staan veel kantoren en winkels leeg’ en ‘De flat is van gegoten beton’. Als waren het motto’s; ze zetten sowieso de toon.

Op enige hoogte begint ook Sterker door strijd, het debuut van Julie van Mol. Ook Rotterdam. De roman begint op een prachtige plek. Op het balkon van het appartement van de levenslustige vrouw die het, na Nijmegen en Utrecht, nu in Rotterdam gaat proberen.
Daar staat ze. Op het balkon. Het panorama ontvouwt zich. De stad ten voeten uit aan haar voeten. Mooi gevonden om een roman hier te beginnen, want aan een balkon in de stad, zeker als die stad onbekend is, is alles bijzonder. De vrouw is hier boven de stad verheven en ze staat er onwetend middenin. Ze kijkt op de stad neer en is tegelijk geïsoleerd en alleen. Het enige wat ze kan, is kijken naar de stad. En luisteren wellicht, ruiken ook. Maar om echt onderdeel van de stad te worden zal ze een stap terug moeten doen, terug van deze vooruitgeschoven post, van deze doodlopende weg die hoopvol richting de stad ging. Wil ze de stad in, na deze kennismaking van nabije afstand, dan moet ze naar binnen, zowel fysiek haar flat in als mentaal naar binnen in haar hoofd. Wie vanaf een balkon naar de stad wil, moet eerst weer naar binnen.
Daar staat ze. Wat wil ze hier, wat verwacht ze?

Sterker door strijd heeft veel van een autobiografische roman. De schrijfster uit Rotterdam en de carrièrevrouw zijn ongeveer van dezelfde leeftijd (in 2007). Vol verve geeft de vrouw zich aan de nieuwe stad. Ze moet en wil die stad leren kennen, via de mensen. Soms is een buitenstaander, een nieuwkomer nodig om de stad te zien. Heel vlot neergepend, dit boek, ongepolijst, wat gecompenseerd wordt door fijne dialogen. Behalve over haar, over liefde, over Rotterdam gaat de roman ook over Hyves. Het zet de roman fraai in de tijd. Het is eerder dat: een tijdsbeeld, dan literatuur.

Terug naar Stille grond van Sanneke van Hassel. Niet alleen Landa, de vrouw met het uitzicht op de Shelltoren hierboven, kijkt vanuit de hoogte naar Rotterdam. Ook haar mannelijke tegenhanger Johannes, die tegenover Landa’s flat, maar dan op de grond – aardse grond, als dat geen contaminatie was – een tuin exploiteert, heeft zo zijn ervaring met neerkijken op de stad. En ook hij vanaf een balkon.

– ‘Toen hij een paar maanden in de stad woonde, kon hij hier een tweekamerappartement krijgen. Eerst wist hij niet wat hij moest op de vijftiende verdieping. Tot hij op het balkon aan de voorkant ging staan en de weilanden zag, brede stroken groen met sloten ertussen.’

Het is beton versus aarde in de botsing tussen Landa, die een parkje wil en veiligheid en beschutting voor haar kind, en Johannes, die dan wel met daklozen werkt, maar droomt van de tuinen van zijn jeugd en deze twee krachten in de stad hoopt te bundelen.

‘Brede stroken groen met sloten ertussen’. Klinkt als: Alex Boogers in zijn nieuwe roman Onder een hemel van sproeten.
Dit:
– ‘Niemand zag mij hier. Ik zag alles. De uitkijktoren was een perfect haviksnest. Een ideale vogelhut. Achter mij lagen de velden, de boerderijen met de koeien, de schapen en de paarden, en de maneges met de suf gereden dressuurknollen die met jonge meiden op hun rug rondjes liepen in de bak. Verderop zag je Schipluiden en Naaldwijk en ik wist dat daarachter kleine dorpjes met bruggen en smalle kanalen lagen, en daar leefden mensen die boodschappen aan het doen waren, die hun kinderen troostten, een oppas moesten regelen of die een groot probleem te verwer- ken hadden, of juist tegen elkaar aan leunden en bulderden van het lachen. Overal werd geleefd, gehuild, gewandeld en gerend. In de verte kon je Maassluis zien, met de uitgestrekte weilanden en de boerderijen, en daarachter Maasland met de kassen en de bollentelers, en daarna kwam Hoek van Holland, en de kust, de duinen, het strand en de zee.’

Een lang fragment uit het begin van weer een even harde als poëtische, even aangrijpende als doorleefde roman van Alex Boogers. Speelt Sterker door strijd in 2007, bij Boogers is het 2009. De man uit het fragment is Jacob, een oude man die het jonge meisje Amy op tijd uit een meer heeft teruggeroepen. Wat ze delen, dit onverwachte duo, is levensleed. Jacob hoort zijn overleden vrouw nog. In Amy schrijnt een vreselijk verleden, hoe jong ze ook is.
En dan is er Harvey, een zwarte jongen. Zijn gevecht is zijn komaf, en dus gaat die strijd zowel over zijn verleden als zijn toekomst. Mooi hoe Boogers hem neerzet. Zo smoor je opmerkingen over culturele appropriatie in de kiem en de kern: door het doorwrocht te doen.

Natuurlijk, uiteraard en vanzelfsprekend speelt de roman van Alex Boogers – hij van de moderne klassieker Alleen met de goden – in en om en nabij Rotterdam. Na het lange citaat van hierboven, staat verderop dit:

Foto Rotterdam Paolo Margari