Theo HakkertRecensie: Margriet de Moor - Slapeloze nacht
Toen Nederland en België Schwerpunkt waren op de Frankfurter Buchmesse verschenen tientallen boeken in Duitse vertaling. Margriet de Moor hernam voor de gelegenheid een novelle uit 1989. De titel Op het eerste gezicht veranderde ze in Slapeloze nacht. Maar ze herschreef de tekst ook.
De Duitse vertaling verscheen vorig jaar rond de Buchmesse, het Nederlandse ‘origineel’ nu. Maar waarom een herneming? Wat zat er in Op het eerste gezicht dat de auteur 27 jaar later alsnog anders wilde formuleren?
Op het eerste gezicht is in het tweede boek van Margriet de Moor (1941), Dubbelportret, de middelste van drie novellen. Het is het verhaal van een weduwe die zich in een winternacht losmaakt van de man in haar bed en de slapeloze nacht gebruikt om een Russische tulband te maken terwijl ze nog eens, voor de zoveelste keer, op zoek gaat naar de vraag waarom haar echtgenoot destijds zelfmoord heeft gepleegd. Ze waren nog maar zo kort getrouwd.
Wat Margriet de Moor doet is toevoegen, benadrukken en schrappen. Ze verandert de bestaande tekstchronologie niet, verplaatst geen hoofdstukken en ook zinnen en alinea’s blijven op hun plaats. Wel laat ze hoofdstukken nu op nieuwe pagina’s beginnen.
Ze voegt ‘Gewoon blijven’ toe aan de zin ‘Je moet blijven’ had Lucia gezegd’. Lucia is de zus van haar overleden man. Op meer plaatsen scherpt De Moor de dialogen tussen de vrouwen aan.
Ze moderniseert. Verpachten wordt overdoen.
Ze verduidelijkt. Gedoe wordt uitvaartgedoe.
Ze voegt zinnen toe. De mooiste is ‘We keken elkaar gezellig aan’. (Wat zou daar in het Duits van zijn gemaakt?)
Ze verbetert een fout. Ik draaide een kraan open wordt Ik draai een kraan open. De verleden tijd in de eerste versie was nog blijven staan uit de flashback die aan de alinea vooraf ging.
Ze voegt kleuren toe. Een dikke jas wordt een dikke bruine jas.
Ze verandert kleuren. Dieprood (de gloed in een kachel) wordt roodgeel.
Ze haalt kleuren weg. En dit is meteen een van de grootste ingrepen. Haar minnaar vertelt haar dat hij regelmatig droomt van een zwarte hoed. Deze hele passage schrapt ze. Het is ook een passage die los in de eerste versie hangt. Er komt geen reflectie op, de hoed keert niet terug, de droom speelt verder geen rol.
Ze wijzigt een passage waarin de weduwe naarstig zoekt naar verklaringen. Een doos met foto’s wordt een fles boerenjongens met een onleesbare datum, zo oud. Toch eet ze ze allemaal op.
Ze is explicieter over het liefdesspel. Een van de weinige langere passages die ze invoegt, begint met: ‘Het seksueel plezier is nog dichtbij. Ook toen hield ik al van de verstildheid van mijn lijf en leden wanneer de hitsigheid is uitgebrand en de begeerte pauzeert of domweg is ingedut, maar de bron van de grootste innigheid juist weleens stevig kan zijn geraakt.’
Een mooie zin. Wat niet kon worden gezegd van nota bene een van de kernzinnen in Op het eerste gezicht. Daar schreef ze, destijds, eind jaren tachtig: ‘Eindelijk was de gedachte bij mij opgekomen dat de gevoelens van mijn man niet mij gegolden hadden’. Oef.
Dat is in Slapeloze nacht kernachtig dit geworden: ‘Mijn man had van een ander gehouden’. Bovendien is deze zin nu een hele alinea, terwijl het eerst de slotzin van een langere alinea was.
Dit zijn lang niet alle redactionele ingrepen, want dat zijn het, meer niet. De veranderingen blijven hangen op semantisch niveau.
De nieuwe versie van de novelle voegt op inhoudelijk niveau niets toe. De weduwe en de lezer komen niet tot diepere inzichten vergeleken bij de eerste versie.
De nieuwe versie is gestroomlijnder, dat is het woord. Maar het mag teleurstellend heten dat de wroeging, strijd, woede, berusting, vertwijfeling, radeloosheid, afwijzing – al die gevoelens die de weduwe koestert (en die haar plagen) rond de zelfmoord van haar man – eigenlijk een herneming niet noodzakelijk hebben gemaakt.
Wat rest is de vraag of het winst is dat Slapeloze nacht op eigen benen staat en niet meer, onder de oude titel, is ingeklemd tussen de andere novellen in Dubbelportret. Nu resoneren de andere novellen niet meer. Met name met de titelnovelle Dubbelportret waren er parallellen.
Het antwoord moet zijn dat het gerechtvaardigd is. Slapeloze nacht krijgt zo de kans in eigen schoonheid en afzondering te stralen. De novelle is er ferm, zelfstandig en vooral intrigerend genoeg voor. Maar wie Dubbelportret nog ergens heeft staan, hoeft voor nieuwe inzichten de nieuwe uitgave niet te raadplegen.
Margriet de Moor: Slapeloze nacht
Novelle. 128 blz. 17,99 euro (hardcover met omslag)
De Bezige Bij