Ze is net terug van kickboksen. Christine Otten (Deventer, 1961) heeft vanmorgen haar vijfde les gehad, om de hoek van haar huis in Amsterdam Noord. De sport lijkt te passen bij waar ze staat, op dit moment. Als schrijfster, als mens. Stoer. Strijdbaar. Links. Pro black. ,,Hé, you’re not messing with me”, zal ze later zeggen. Met een lach, dat wel.


Binnenkort komt haar roman We hadden liefde, we hadden wapens in het theater, met Huub van der Lubbe in de hoofdrol. Het verhaal gebaseerd op het leven van de militante zwarte leider Robert F. Williams kwam al veel eerder op het pad van Christine Otten.
In 2008 vloog ze voor NRC naar de Verenigde Staten om een reportage te maken over Barack Obama, toen net als presidentskandidaat gekozen. Een vriend – Khalid El-Hakim – nam haar mee naar Idlewild Michigan. Daar bracht hij haar in contact met een oude dame. Mabel Williams, weduwe van Robert F vertelde haar verhaal. Het werd een alinea in het krantenstuk, waarin Mabel het moment beschreef dat ze voor het eerst besefte wie de man met wie ze trouwde toen ze zestien was, eigenlijk was. ‘We woonden bij zijn vader in. Die zei op een avond: ‘Mijn zoon is niet wijs. Hij denkt dat hij president van de Verenigde Staten kan worden.’ ‘Waarom niet?’, zei Robert. Toen wist ik dat hij anders was. Ik had nog nooit een zwarte man met zoveel zelfvertrouwen ontmoet.’

Pas jaren later dacht Christine Otten opnieuw aan Mabel Williams. ,,Ik zag een speelfilm over Nelson Mandela. Het ging over de gewapende strijd in Zuid-Afrika en over zijn privéleven. Het raakte mij enorm en ineens dacht ik: Ik heb het verhaal van Mabel Williams nog ergens liggen.” Ze had De laatste dichters, een roman gebaseerd op de levens van een groep legendarische dichters uit de Black Power-tijd, toen al geschreven en verlangde na een aantal andere romans terug naar zwart Amerika.
Eerst was er de aarzeling. Een zwart onderwerp, strijdbare mensen… ,,Ga ik wéér tegen de stroom in. Ze zien me aankomen.” Toen de zekerheid: ,,Dit is wie ik ben. Ik ben gewoon een pro-black linkse vrouw. Take it or leave it.” Vond ze wel stoer, eigenlijk. Christine Otten (c Fjodor Buis)

Ze ging op zoek naar de verhalen. Luisterde het interview met de weduwe van Robert opnieuw af. Ze herlas Negroes with guns, het boek waarin Robert F. Williams schrijft over zijn ervaringen en zijn overtuiging dat gewelddadig racisme niet te bestrijden is zonder zelf de wapens op te pakken. ,,Ik had het boekje van Mabel gekregen toen ik haar sprak. Ze had er een prachtige opdracht in geschreven.” Christine Otten spoorde mensen op die Robert hadden gekend. Constance Lever, de Joodse studente uit Engeland die zich aangetrokken voelde tot de Freedom Riders en in 1961 een paar dagen bij Robert en Mabel logeerde. ,,Zij woonde inmiddels in Australië. Ik belde haar en het eerste dat ze zei was: ‘Die week heeft mijn leven veranderd’.” Toen wist Christine Otten dat ze het spoor van een prachtige roman had gevonden.
Meer moeite moest ze doen om de zoon van Mabel en Robert voor zich te winnen. ,,John Williams was erg achterdochtig. Een vrouw uit Nederland, een roman, wat wil je nou precies? Ik heb drie kwartier aan de telefoon moeten vertellen over mijn achtergrond en mijn motieven. Toen mocht ik bij hem langskomen in Detroit en sprak hij uitgebreid met mij. John heeft mij geïntroduceerd bij familie, vrienden en oud-medestrijders van zijn ouders.”
Onderzoek doen, mensen over de hele wereld opsporen en spreken, heerlijk vindt Christine Otten het. ,,Dat is de journalist in mij. Het verhaal van Robert F. Williams is een belangrijk verhaal dat behoorlijk verborgen is gebleven. Amerika herinnert zich liever de geschiedenis van het geweldloze verzet, van Martin Luther King. Maar het pacifistische verzet tegen het racisme in de jaren ’60 had het gewapende verzet heel hard nodig. Zonder wapens, zonder Robert Williams, was het nooit wat geworden. De verhoudingen waren extreem en de Ku Klux Klan was alleen tegen te houden met wapens. Tegen negers met wapens durfden ze niet. Het waren watjes. Het is een deel van de geschiedenis die Amerika liever verborgen houdt. Het werd tijd dat hier over wordt verteld. Het moet genuanceerder, het is een wezenlijk onderdeel van de geschiedenis.”

Het verhaal schrijven van een historische figuur, zegt Christine Otten, vraagt veel. ,,Je moet het wel goed doen natuurlijk. Je moet onverbiddelijk zijn, anders wordt het te politiek correct. Ik wilde schrijven over echte mensen, complex, met al hun tegenstrijdigheden.”
Robert F. Williams was een held, zegt ze. ,,Hij was een uitzondering in een tijd waarin zwarten zichzelf onzichtbaar en ondergeschikt moesten maken. Robert had totaal geen last van een minderwaardigheidscomplex. Hij was ontzettend macho. Niet bang in een tijd waarin zwarten om het minste geringste in elkaar werden geramd of dood werden geschoten. Ik kon hem heel goed begrijpen, maar schrijven vanuit zijn perspectief wilde ik niet. Helden zijn niet interessant, die blijven op afstand.”

Ze wist meteen dat ze het perspectief van Mabel en hun zoon John, toen nog heel jong, moest kiezen. ,,Ik vind het fijn als dingen alledaags kunnen zijn. Mabel hangt de was buiten op het moment dat het gezin acuut moet vluchten. Robert was staatsvijand nummer 1 geworden. ‘Wanted: dead or alive’. Die pas gewassen kleren aan de waslijn in de tuin, dat is het echte leven. Die complexiteit vind ik interessanter dan het perspectief van de held. Juist doordat ik vanuit de moeder en de zoon schreef, had ik het gevoel dat ik Robert heel goed leerde kennen.”

Kan een witte Europese schrijfster zich in het hoofd verplaatsen van een zwarte Amerikaan? Die vraag is na het verschijnen van We hadden liefde we hadden wapens herhaaldelijk gesteld. Christine Otten weet zeker dat het kan, ze heeft het immers bewezen. ,,Ik werd omarmd vanuit de zwarte hoek. Er werd letterlijk gezegd: Als je het boek leest, vergeet je de schrijver. Dat vond ik zo’n groot compliment.”
Toch vind ze de discussie rond culturele toe-eigening interessant. ,,Het is natuurlijk zo dat de dominante cultuur wit is en dat veel zwarte mensen zich nooit herkennen in de manier waarop ze worden afgebeeld. In tv-series, films, in romans… Daar is iets compleet niet gelijk. Dat de jonge generatie nu de mond opentrekt zie ik als heel positief. Neem Zwarte Piet. Het is niet zo dat de Surinaamse mensen het vroeger géén probleem vonden, maar nu zéggen ze het.”
Als de conclusie vervolgens wordt getrokken dat zij als witte schrijfster niet vanuit een zwart karakter kan schrijven, is dat natuurlijk volstrekt belachelijk, vindt Christine Otten. ,,Het gaat erom: Doe je het goed? Doe je het met gevoeligheid en nederigheid? Ik ben geen God. Ik doe het op mijn manier. Ik wil graag in de huid van een ander kruipen. De roman is de enige literaire vorm waarbij je als schrijver iemand anders kunt zijn. Als ik schrijf, wil ik mezelf vergeten. Net zoals ik wil dat de lezer vergeet dat ik het heb geschreven. Als ik zelf een boek lees wil ik de schrijver ook niet achter zijn bureau zien en mooie zinnen bedenken. Strontvervelend. Ik wil een andere wereld in. Mezelf opgeven, uitleveren, het risico lopen om afgewezen of beledigd te worden. Als je dat niet doet, kom je nooit uit je eigen kleine wereldje. Als je het wel doet is het niet meer jij of ik, maar ontstaat er iets nieuws. Net als in de liefde.”

Ze vindt het verbazingwekkend hoe actueel We hadden liefde, we hadden wapens is. ,,Dat had ik niet kunnen voorzien. De identiteit van de zwarten zit heel erg in de strijd die ze hebben moeten leveren. Hoe ben je, als het erop aan komt? Dat gaat dus ook over hier, nu en vandaag. De roman gaat over hét onderwerp van deze tijd: Hoe verhouden we ons met elkaar?” Laatst zei iemand haar: alleen empathie kan ons redden. ,,Dat is wat je met literatuur kunt doen. Ik kan gewoon een zwarte man zijn, of een zwarte vrouw.”

Haar leven is veranderd, zegt ze, sinds ze De laatste dichters schreef en toegang kreeg tot een wereld die ze tot dan toe niet kende. ,,Ik ben niet meer dezelfde. Ik heb er andere vrienden bij gekregen. Mijn kring is diverser geworden. Rijker ook. Het is ontzettend belangrijk dat je je identificeert met een ander. Ga gewoon eens kijken: wat heeft die ander mij te vertellen in deze tijd waarin we met al die culturen bij elkaar zitten. Er is geen weg terug. We moeten het met elkaar doen.”

Het schrijven had op haarzelf ook een empowering effect. ,,Ik moet ook stoer zijn. Als de dingen niet gaan zoals je wilt: kom op. Wees geen zeikerdje. Je schrijft altijd boeken op een moment dat je eraan toe bent. Dit is nog een stap verder: Hé, you’re not messing with me.”

Cristine Otten: We hadden liefde, we hadden wapens
252 blz.  €19,99. AtlasContact

We hadden liefde, we hadden wapens OMSLAG
Christine Otten is op 27 februari (12.30 uur) in theater Concordia in Enschede, samen met Jeffrey Spalburg, in de eerste editie van de serie Schrijvers in Concordia. Zie ook Concordia.nl

Zaterdag 28 januari ging We hadden liefde, we hadden wapens in première in de Stadsschouwburg in Amsterdam. Het muziektheaterstuk wordt uitgevoerd door Urban Myth.
Vrijdag 3 februari in het Wilminktheater in Enschede.
Speellijst: urbanmyth.nl