ONGRIJPBARE SNELLE ROMAN UIT PERU –

Elk stempel kan verraad zijn aan het boek. Noem Bloed aan de paal van de Peruaan Santiago Roncagliolo een politieke roman en het misverstand ligt op de loer. Noem het een voetbalroman en de kans bestaat dat sommige lezers hun belangstelling verliezen. Een coming-of-age roman dan? Een misdaadroman? Bloed aan de paal is het allemaal en vooral: niemand van wie geïnteresseerd is in één van de vier genoemde genres zal zich storen aan de andere drie. Kortweg: Roncagliolo heeft een geraffineerd boek geschreven en het leest ook nog eens als de spreekwoordelijke TGV.

De vorm is al net zo slim. Het verhaal speelt tegen de achtergrond van het WK Voetbal van 1978, het toernooi in Argentinië waarbij het gastland Nederland versloeg in de finale. Rensenbrink op de paal, we weten het allemaal nog. En die steeds weer scorende lastpak Mario Kempes – boe!

Komt er ook nog eens bij: er zit veel Nederland in deze roman. Roncagliolo beschrijft hoe Peru oranje was gekleurd tijdens de finale, want het land had geen grotere vijand dan Argentinië, dat Peru eerder in het toernooi met 6-0 had verslagen. De zeven hoofdstukken dragen de titels van wedstrijden, die van Peru en van de finale.

Dit doet heel in de verte denken aan Die Ehe der Maria Braun, de film van Fassbinder waarin aan het eind de hele tijd het radioverslag van de WK finale van 1954, Duitsland – Hongarije, te horen was. Zo gebruikt Roncagliolo het toernooi van 1978. De Nederlandse titel is rechtstreeks afgeleid van het cabaretprogramma Bloed aan de paal, waarmee Neerlands Hoop in die tijd Nederland probeerde warm te maken voor een boycot van het toernooi vanwege de schending van de mensenrechten in Argentinië.

Centraal in de roman staat de naïeve assistent-archivaris Félix Chacaltana. Ambtenaar pur sang, althans in het begin. Hij wil alles wel in dossiers stoppen, maar doen moeten alle stempels kloppen en de handtekeningen en parafen moeten op de lijntjes staan. Op een dag komt er een formulier op zijn bureau waar niets van klopt. Ongeveer op hetzelfde moment treft hij zijn goede vriend Joaquin dood aan. Vermoord.

Het zet een onderzoek in werking dat Chacaltana boven de pet gaat. Maar hij is net zo vasthoudend als bij zijn werk in het archief. Alles moet boven water. Heerlijk hoe Roncagliolo hem neerzet. De man werkt, hij onderzoekt en tegelijk probeert hij zijn vriendin te behagen, maar hij is te bleu. Bovendien zit zijn moeder – hij woont nog thuis – hem gruwelijk in de weg. Maar zie, ze bloeit weer op als de vader van Joaquin zich aandient.

Terwijl gans Peru tot stilstand komt tijdens de wedstrijden, rolt het mysterie rond de dood van Joaquin alle kanten op. Van hoog tot laag in de maatschappij. Iedereen is op een bepaald moment wel verdacht, hooguit de moeder niet. Chacaltana wordt een aantal malen door zijn blinde naïviteit gered. Hij waagt zich aan confrontaties, met militairen en linkse subversieven bijvoorbeeld, waar ieder redelijk mens voor terug zou deinzen. Voor hem is het een spoedcursus volwassen worden en een serie praktijklessen maatschappijleer. Het hele beeld van Zuid-Amerika in de jaren zeventig – alom corruptie, (overheids)geweld, onderdrukking, verdwijningen – komt langs.

Je kunt Roncagliolo verwijten dat hij stereotype figuren neerzet, onder wie de directe baas van Chacaltana en een admiraal, maar het werkt wonderwel. Want zo ontstaat een fijn contrast tussen humor en ernst. Wat de grimmige kanten van het verhaal juist extra benadrukt. We lachen wel, maar tegelijkertijd is hier veel mis. Fijn ook om een Zuid-Amerikaanse roman te lezen waarin van alles aan de kaak wordt gesteld, maar waarin dat ook met humor gebeurt.

Naast alle hierboven genoemde genres heeft Bloed aan de paal de karaktertrekken van een pageturner en een zedenschets. Hoog tempo, snel balwisselingen, spel op het scherpst van de snede. De voetbalretoriek ligt op de loer, maar dit is dan ook echt een roman die de lezer vanaf het beginsignaal grijpt en pas na de laatste nabeschouwing weer loslaat. Heerlijk.

Santiago Roncagliolo

Bloed aan de paal

Vertaling: Peter Valkenet

396 pagina’s, 19,99

Meridiaan Uitgevers