Theo HakkertHet is niet het bekendste volk uit de Europese geschiedenis en hoe het in hun tijd behandeld is, verdient al helemaal geen schoonheidsprijs. Maar zie, daar is de literatuur. Het zou zo maar kunnen dat de Cagots – want over dit Spaans-Franse volk gaat het – alsnog hun plek krijgen doordat ze in twee uitzonderlijk goede romans voorkomen: Reise naar Laredo van Arno Geiger en Creation Lake van Rachel Kushner. Elk een recensie.
Schande is het niet om op te moeten zoeken wie en wat de Cagots waren. Schande is wel hoe met ze is omgesprongen. De Cagots – ook wel Capots – waren een volk dat woonde rond de Pyreneeën, vanaf ongeveer 800 na Christus. De laatsten die tot dit volk zijn gerekend, zouden begin twintigste eeuw zijn uitgestorven.
Dit schrijft Rachel Kushner over ze in haar nieuwe roman Creation Lake:
‘De Cagots zijn in de Guyenne (waar haar roman zich afspeelt – Th.H.) duizend jaar buitengesloten geweest van het gemeenschapsleven, onderworpen aan allerlei onaanraakbaarheden, en verdreven naar de bossen en de bergen, waar ze in het geheim voortleefden in rotswoningen en grotten en in verlaten stenen hutten. (…)
Ze mochten geen boerderijdieren houden, Ze mochten niet in herbergen komen, of uit gemeenschappelijke waterreservoirs drinken, of de was doen in gemeenschappelijke lavoirs, of iets kopen op dorpsmarkten. Ze leefden naar het schijnt van grof roggebrood, wortels, knaagdieren en water uit beken. Als er een Cagot in een dorp kwam, werd hij gedwongen om onder dakgoten en afvoerpijpen te lopen. Als er een werd betrapt op het overtreden van de wet werd er aan beide zijden van zijn ruggengraat een reep vlees verwijderd. Het was geen misdrijf om er een te doden’.
Ganzenvoeten als voorloper jodenster
Cagots waren verplicht een afbeelding van ganzenvoeten op hun kleding te dragen – een voorloper van de jodenster.Ze waren lang, stevig gebouwd en hadden vaak rood haar, schrijft Kushner. Mogelijk dat ze afstamden van de Neanderthalers, voegt ze eraan toe. Of dat zo is, is de vraag, maar ze kan die link goed gebruiken omdat in het haar roman vaak over Neanderthalers gaat. De beginzin geeft het aan: ‘Neanderthalers waren gevoelig voor depressie, zei hij’.
Kluizenaar met e-mail
Deze hij is Bruno, een filosoof die als een kluizenaar leeft, onder prehistorische omstandigheden, een tijd in een grot zelfs. Maar hij e-mailt wel. Hele epistels. En die hebben invloed op de activisten waar een Amerikaanse geheim agente onderzoek naar doet. Met de bedoeling hun acties te verhinderen en de groep op te laten pakken. Dit doet ze als zzp’er in opdracht van een geheimzinnig genootschap. Ze heeft toegang tot Bruno’s e-mail – gehackt uiteraard.
Deze ‘Sadie Smith’ is in Europa omdat ze zich schuilhoudt voor de FBI. Een opdracht in de VS is verkeerd afgelopen. Ze weet te infiltreren in de commune van de activisten door het slim aan te leggen met Lucien, een in de commune geziene regisseur die voor de tijd die Sadie krijgt om de boel op te rollen juist elders bezig is een film op te nemen. Al snel blijkt dat hun voorgenomen actie niet eens zo spectaculair is. Ze moet er meer van maken dan het is.
Thriller en ideeënroman ineen
Uit deze samenvatting blijkt al dat Kushner andermaal een grote greep heeft gedaan. Het is op verhaalniveau een psychologische thriller, maar uitgebreide citaten uit de mail van Bruno Lacombe, uit de school van de radicale filosoof, theatermaker en filosoof Guy Debord, zorgen voor een diepere laag, waardoor Creation Lake ook een ideeënroman is geworden.
Neanderthalers en Cagots – ook dit is vintage Kushner. Ze schrijft graag over figuren en groepen die zich ophouden aan de rand van de samenleving, en die met die samenleving in conflict zijn, en niet terugschrikken voor gewelddadige actie. Zie haar bekendste roman, De Vlammenwerpers, uit 2013, waarin Italiaanse anarchisten een centrale rol spelen. Ze is gefascineerd door ‘bewegingen van onderaf’, zoals ze me vertelde in een interview toen De vlammenwerpers was verschenen. In Creation Lake keert dit terug.
Zoals ook de enigmatische hoofdpersoon terugkeert. Waar ze in De vlammenwerpers de vrouwelijke hoofdpersoon geen achtergrond en geen naam af – “Om te voorkomen dat ik haar zelf zo ging noemen” – heeft ook ‘Sadie Smith’ weinig verleden.
Vrouwen zonder of met duistere verledens
Over de vrouw in De vlammenwerpers zei ze: ,,Zij heeft niet de typische karakteristieken die schrijvers graag aan hun personages hangen. Niet: hier komt ze vandaan, dit waren haar ouders. Niet: dit zijn de trauma’s uit de kinderjaren, dit zijn haar dromen.”
Ze noemde dat toen ‘de valkuil van de fictie’.
,,Schrijvers kijken steevast naar causaliteit. Ze denken het gedrag van de hoofdpersonen in hun romans eenvoudig en handig te kunnen verklaren door te wijzen op gebeurtenissen tijdens de jeugd, en op hun afkomst. Dat is mij veel te gemakkelijk. Je ziet het zo vaak. Ik liet haar uit Reno, Nevada komen en verder was ik niet in haar verleden geïnteresseerd. Het leven heeft soms reflectie nodig, maar soms ook niet. Zeker als je jong bent, telt voor jezelf niet mee waar je vandaan komt. Je kijkt vooruit.”
Bloedgroep en karakter
Hiermee vergeleken heeft ‘Sadie Smith’ wel meer verleden, maar ze is geheim agente, dus of het klopt, is zeer de vraag. Kushner heeft wel een prachtige manier gevonden om een inkijkje te geven in het karakter van de agente. Ze wijdt een lange alinea aan de veronderstelde relatie tussen bloedgroep en karakter, een idee dat opgeld deed in Japan, maar al snel met de nazi-ideologie in verband werd gebracht.
Zelf heeft ‘Sadie Smith’ bloedgroep O, en dan staat er: ‘O heeft wel een paar goede kenmerken: ambitieus, intelligent, hartstochtelijk en onafhankelijk. Maar ook kil, arrogant en doortrapt’. Dat is inderdaad belangrijker dan afkomst.
Creation Lake heeft een heerlijk traag tempo. Mooi hoe Kushner rustig schakelt tussen de ideeën van Bruno en de machinaties van ‘Sadie’. Het is ook nog eens niet van humor gespeend. En passant zet ze, een Amerikaanse ook nog eens, een oud, vergeten Europees volk terug in the spotlights.
Rachel Kushner: Creation Lake. Vertaling: Lidwien Biekmann. Atlas Contact