Circus Libris trekt door het land. In Zwolle, in boekwinkel Van der Velde in de Broerenkerk, werd een avond gewijd aan de achttien boeken en hun auteurs die op de longlist van de Libris Literatuur Prijs staan. Veertien van hen waren aanwezig. Juryvoorzitter Sheila Sitalsing besprak – ahum – de stand van de Nederlandse literatuur.
Veertien van de achttien auteurs van een boek op de longlist. Een mooie score voor een evenement in de provincie – de term is niet van mij. Uiteraard kon een sneer niet uitblijven. Een keer een bijeenkomst buiten Amsterdam blijft bijzonder. Ver, hoor, Zwolle. Elf auteurs kwamen uit Amsterdam, dus tja, waarom dan dit?
De Vlamingen die er waren deden er niet moeilijk over.
Of ik een thuiswedstrijd had, werd mij gevraagd. Voor mij was het ook een uur rijden.
Ter zake.
Juryvoorzitter Sheila Sitalsing hield een lezing over de stand van de zaken in de Nederlandse literatuur, preciezer: de Nederlandse romanliteratuur van het kalenderjaar 2024. Want de juryleden hadden 183 romans van vorig jaar gelezen. Ze had(den) acht bespreekpunten achter elkaar gezet.
- Dat slechts een deel van die 183 serieus is besproken in de media. Minder boekenpagina’s, amper nog bijlagen. En ook dat er vaak meer aandacht is voor de schrijver met een interview dan een kritische beschouwing.
- Het probleem van de autofictie. Is de roman nog een wereld van verbeelding? Steeds meer persoonlijk getinte non-fictie met het commercieel interessante stempel ‘roman’ erop. ‘Bij deze boeken hebben we meegewogen of een auteur boven het strikt particuliere uitstijgt, of het vertelde voor méér staat dan de persoonlijke anekdote, en of het resultaat kan worden gelezen als een op zichzelf staand kunstwerk, als een schepping.’
- Zes van de achttien boeken op de longlist is een debuut. Dus haalden gerenommeerde auteurs die lijst soms niet. Maar, zo benadrukte Sitalsing, de Libris Literatuur Prijs is geen oeuvreprijs. ‘We hebben niet gekeken naar de auteur en diens oeuvre, maar naar een specifieke roman in dit specifieke krachtenveld in dit specifieke jaar.
- Meer queer. Sitalsing: ‘De nadruk ligt niet langer op de coming out, of op de ontworsteling aan een verstikkende omgeving, of op het queerzijn an sich, maar op bredere thema’s, op bijzondere intermenselijke relaties, op vreemde gebeurtenissen. Je zou het emancipatie kunnen noemen. Nog heel even en we hebben het niet meer over queerliteratuur als categorie.’
- Vormexperimenten: veel. ‘We lazen romans in losse brokstukken, in chronologisch omgekeerde volgorde, we kwamen voetnoten tegen, en hoofdstukken die volledig bestaan uit zinnen die uit weer ándere romans zijn geplukt.’
- Slordige eindredactie. Veel fouten, alsof de tekst niet goed is gelezen door een redacteur of corrector. ‘Dat zal samenhangen met gekrompen bezettingen bij uitgeverijen en met aandeelhouders die denken dat Chat GPT ook een soort persklaarmaker is, maar we willen vanaf deze plek hartstochtelijk pleiten voor zorgvuldige eindredactie- en correctierondes. Het deed soms pijn aan onze ogen.’
- Sitalsing’s mooist verwoorde punt: ‘Er is weinig grote wereld in de Nederlandse roman van 2024. Uitzonderingen daargelaten natuurlijk. Hier en daar loopt een vluchteling rond, of schemert een oorlog door, of gaat het over martelingen en dictaturen, of over de verwoestende kracht van de natuur die terugslaat, of over de bio-industrie en ecoterrorisme, of over de politiek rond de baarmoeder. Er zitten romans tussen van de grote greep, die door een eeuw wereldgeschiedenis heen wandelen, of door een paar eeuwen kunsthistorie, of die zich bewegen tussen Amsterdam, Parijs en Casablanca. De grote wereld bestaat, ook in de roman. Maar de introspectie overheerst. Veel zelfreflectie, veel selfcare, veel persoonlijke tragiek, veel familiedynamiek, we vermoeden hier en daar zelfs een familieopstelling. De complexe jeugd in een disfunctioneel gezin blijft een goudmijn voor schrijvers. We hebben vooral heel veel moeilijke vaders leren kennen, gewelddadige vaders, vaders die evident getikt zijn en ook hartverwarmende vaders die het ingewikkeld vinden om vader te zijn.’ Toch heeft een aantal de longlist gehaald, dat dan weer wel.
- In het verlengde van 7, zo lijkt het: ‘Er is veel zwaarte en duisternis en ernst. ‘We snakten soms naar lichtheid en relativering, en als er eindelijk een roman tussen zat waar we van moesten lachen, dachten we: hè hè. Dus vergeet niet, beste schrijvers, om af en toe het licht aan te doen.’
De veertien auteurs kregen elk een vraag van een student van Windesheim. En vier minuten voor het antwoord. Lijkt weinig voor een verre rit, maar daar hoorde je niemand over en de stemming was goed.
Next stop voor Circus Libris: 10 maart bekendmaking Shortlist in Nieuwsuur. 11 maart een avond rond de Shortlist. In Felix Meritis. Dat is in Amsterdam. In de provincie Noord-Holland.