Een grootvader in spe leest een Chileens boek over een zwangerschap. Linea Nigra is een gefragmenteerd essay waarin Jazmina Barrera soepel schakelt tussen het particuliere en het algemene.
Een dezer uren, zo is de gang der natuur, zal mijn jongste dochter, met een mengeling van pijn, geluk en ongeloof – omdat het haar eerste is en alle gevoelens die rond een geboorte hangen gaat meemaken die ze bij haar eigen komst niet heeft gevoeld – er voor zorgen dat ik voor de tweede keer grootvader word en zo lijkt het dat ik Linea Nigra van de Chileense schrijfster Jazmina Barrera lees omdat het boek gaat over ‘zwangerschap en aardbevingen’, maar dat is niet het geval, al snap ik de gedachte; ik lees dit boek omdat ik haar vorige zo goed vond, Vuurtorenberichten, een bundel van essayachtige reisverhalen naar en over zes vuurtorens, al wordt deze vertaalde uitgave nergens in dit boek vermeld.
Grootvader, ik herinner me van een uitzending op tv dat Huub van der Lubbe dat wilde worden, grootvader. Gevoelsmatig is dat iets anders dan een opa. Ik herken dat, maar een kind zegt ‘opa’, omdat het dat gemakkelijker kan uitspreken. Soms is ‘opa’ een eerste woord, ‘grootvader’ nooit. Maar grootvader zijn, ja, is een goede instelling. Maar dit terzijde. Eerst maar eens zien dat er een kind wordt geboren. Dat is afwachten, soms langer dan je denkt.
(Citaat uit Linea Nigra: ‘Baby’s verslinden boeken. Maar ze spugen stukjes uit die later weer aan elkaar geplakt kunnen worden.’)
Dat gebeurt hier. Linea Nigra is geen doorgeschreven tekst. Flarden en alinea’s gescheiden door witregels, wel in hoofdstukken verdeeld. Samen een boek van een moeder over haar zwangerschap. Het is niet het laatste en al helemaal niet het eerste. De openingszin van Anna Karenina kent iedere lezer: ‘Gelukkige gezinnen lijken allemaal op elkaar, maar elk ongelukkig gezin is ongelukkig op zijn eigen manier.’
(Citaat uit Linea Nigra: ‘Baby’s hebben gelukkige ouders nodig.’)
Zo verloopt ook iedere zwangerschap op eigen wijze, ook al zijn er inmiddels miljarden geweest. Een wonder eigenlijk dat het nog altijd mogelijk is om originele, unieke vingerafdrukken te vervaardigen. Of smokkelt de natuur, met de gedachte dat we ze moeilijk allemaal kunnen controleren?
(Citaat uit Linea Nigra: ‘De baarmoeder is een inwendig heelal, een omhuld universum’.)
Natuurlijk weten nieuwe moeders dat ze niet de eerste zijn, maar sommigen menen toch nog een boekje te moeten wijden aan hun particuliere ervaringen, juist omdat geen enkele zwangerschap verloopt als een andere.
Ook Jazmina Barrera weet dat, maar ze pareert het verwijt met een pamflettistische tegenaanval: ‘Ik hou van deze trend en wil graag dat het meer is dan een trend. Dat er nog meer van ons bij komen. Veel meer. Wat mij betreft kunnen we nooit met genoeg zijn. Ik denk aan de dagboeken, lijsten, herbaria, handboeken: al deze tekstvormen zijn literatuur of kunnen dat zijn. Dat geldt ook voor zwangerschapsboeken, voor babydagboeken’.
Eerder al: ‘Zwangerschap is een transformatie in de tijd, het is aftellen, en daar zit, hoe je het ook wendt of keert, een plot in, een verhaal.’
Oké, oké.
Maar dan wel graag naar dit voorbeeld omdat ze (obligate) opmerkingen over pijntjes, vermoeidheid en andere ongemakken koppelt aan, of goed maakt met, fraaie anekdotes en observaties, vaak uit een van de boeken die ze achterin noemt, een lijst van ruim vier pagina’s, en verhalen uit haar familie.
Zo schrijft ze inderdaad ook over aardbevingen. Die komen voor tijdens haar zwangerschap. Schilderijen van haar moeder raken bedolven, vele zijn voor altijd beschadigd. Ruim citeert ze uit de boekenlijst, helaas niet altijd met bronvermelding. Deze is mooi:
‘Ik lees dat wanneer een baby aan de borst drinkt, er een vacuum ontstaat waarbij de borst ook wat druppels van zijn speeksel opzuigt. Het lichaam van de moeder analyseert wat het in zich opneemt, spoort ziekten op en kan de melk daarop aanpassen en vol antistoffen stoppen.
Woorden worden overschat.’
Over moedermelk gaat het vaak. Terloops de opmerking dat moedermelk van bloed wordt gemaakt. En zo is er wel meer dat we ons niet dagelijks realiseren.
De zorg voor het kind, zeker wanneer in het begin borstvoeding wordt gegeven, komt op de moeder neer. Niets nieuws, maar veel vrouwen die schrijver zijn ervaren dat deze zorg ten koste gaat van hun werk. (Zou het een factor zijn dat schrijven en zorgen zich in hetzelfde huis afspelen?)
Ze haalt Ursula K. Le Guin aan die stelde dat schrijvende moeders haast taboe zijn. ‘Ze krijgen te horen dat ze niet moeten proberen om moeder en schrijfster tegelijk te zijn, omdat zowel de kinderen als de boeken daaronder zullen lijden, omdat het onmogelijk is, tegennatuurlijk.’
Het ene creatieve proces verstoort het andere? Energie is niet te verdelen?
Twee dagen overtijd is ze wanneer de bevalling inzet. Silvestre is haar zoon, die ze heeft samen met schrijver Alejandro Zambra. De beschrijving is koortsachtig, een mooi contrast met de rustige stijl van de rest van deze memoir annex essay.
(Citaat uit Linea Nigra: ‘Niemand kan ons vertellen of de baby bepaalt wanneer de bevallig begint of het lichaam van de vrouw’.)
Mijn dochter is op 41 weken. Nog altijd geen appje, nog altijd geen telefoontje.
(Citaat uit Linea Nigra: ’Ik ben al over de veertig weken, maar op onverklaarbare wijze zijn de afgelopen dagen rustiger. Ineens voel ik me beter. Als deze dagen zo blijven, vind ik het niet erg om te wachten. Het zal wel de stilte voor de storm zijn.’)
Jazmina Barrera: Linea Nigra. Zwangerschap en aardbevingen. Vertaling: Alyssia Sebes. 174 p’s. Meridiaan Uitgevers.
Naschrift: op 10 februari kwam Ted.