Theo HakkertTommy Orange is lid van de southern Cheyenne, een van de 74 Native tribes die nog over zijn in de VS. Zijn romans zijn mede debet aan de New Native Renaissance. Zaterdag was hij in Utrecht op ILFU.
Het zwijgen over trauma’s is van overal. Oorlogstrauma’s, misbruik – het bekende verhaal. Er niet over praten. Uit een mix van gevoelens. Schaamte, weggedrukte woede, pijn waarvan de wonden niet willen helen. Het is ook: jongere generaties er niet mee op willen zadelen. Niet het trauma overdragen. Wat soms juist gebeurt door te zwijgen.
De vader van Tommy Orange, lid van de southern Cheyenne-stam in Oklahoma en schrijver van twee romans over hoe de Native Americans behandeld zijn en hoe de stammen er nu voor staan, is een van de laatsten die hun oude taal nog kan spreken. De vader heeft wel eens iets verteld over de vreselijke slachtingen tijdens Amerika’s langstdurende oorlog, die tussen Native Americans en de witten die hen van hun land, cultuur en levens hebben beroofd: de Indiaanse oorlog. ,,Wij bestaan niet meer.”
Dan vertelde hij in het Engels – van hun taal waren ze ook beroofd – wat aan hem was doorverteld door zijn vader en grootvader. Dat lijntje met de slachtingen van bijvoorbeeld 1868 bij Washita River, waarbij honderden leden van de stam werden gedood. Hij hield zich dan goed. Tot ze hem vroegen het in zijn oude taal te vertellen. ,,Toen brak hij,” vertelde Tommy Orange (42) zaterdag tijdens Exploring Stories, een van de onderdelen van ILFU, het literatuurfestival in Utrecht. Hij werd voor publiek geïnterviewd door Aldith Hunkar.
Dwalende sterren is de titel van de tweede roman van Orange, na het grote succes van zijn overdonderende debuut There There (Er is geen daar daar). Dwalende sterren (Wandering Stars) is zowel een pre- als sequel bij There There, maar de romans zijn volledig los van elkaar te lezen. Grappig hoe hij tot dit tweede deel mede werd geïnspireerd door hedendaagse Engelse rockmuziek. Haalde hij There There weg bij het gelijknamige nummer van Radiohead, Wandering star trof hij als volgende nummer aan op een playlist bij There There. Wandering star is van Portishead.
En dat allemaal toen hij in nota bene Zweden werd meegenomen naar een museum – ,,En ik hou helemaal niet van musea” – waar hem “things from your people” werden getoond, van de Cheyenne’s dus. Waaronder een krantenknipsel uit 1875 waar de naam Wandering Star in voorkwam en ook nog eens de naam Bear Shield, een personage uit There There. ,,Toen moest ik wel.”
Het gaat redelijk goed met de tribe, aldus de schrijver. Redelijk in die zin dat van alles wordt geprobeerd om te redden, behouden en terug te brengen wat de Native Americans aan cultuur is ontnomen – wat zo ongeveer alles is. ,,Systematisch is ons onze menselijkheid afgepakt.”
Ze werden gedwongen hun geloof achter zich te laten. Kinderen uit de reservaten werden gedwongen onderwijs te volgen, waar ze met ‘geïnstitutionaliseerde leugens’ werden gedrild – meteen een methode om de ouders en daarmee de tribes te overheersen. ‘Pure gijzeling’, vindt Orange. Door de kinderen aan school te binden, werden de tribes gebonden aan hun reservaat. ,,Ik geloofde het onderwijssysteem niet meer toen ik vaders verhalen hoorde. Wat pa vertelde was waar, want hij had het van zijn vader en grootvader gehoord. Ik was een slechte leerling.”
In corona-tijd een begin gemaakt met het behoud van de taal die zijn vader nog spreekt, door Zoom-cursussen. Schrijfcursussen moeten talenten opleiden om in de voetsporen van Orange te treden. Het moet niet zo zijn dat uitgevers zeggen: met Tommy Orange zijn de Native Americans wel gecoverd. Dat lukt. ,,Er is al meer diversiteit.”
Er wordt zelfs al gesproken van de New Native Renaissance, naar analogie met de Harlem Renaissance van zwarte Amerikaanse kunstenaars, zo vanaf 1920.
Gevraagd naar de toekomst laat Orange alles afhangen van de presidentsverkiezingen in november. Wint Trump, dan ziet hij het donker in. Sowieso is hij kritisch op hoe de VS er voor staat. Zijn vertrouwen geldt de kunst. ,,De VS heeft altijd grote kunst voortgebracht. Dat is wat we nog hebben.”
Tommy Orange is zaterdag 2 november te gast op Crossing Border in Den Haag. De roman Dwalende sterren, een vertaling door Arjaan van Nimwegen en Thijs van Nimwegen, werd net als Er is geen daar daar uitgegeven door Meulenhoff.