‘Schrijven kan het vechten niet vervangen’

Het werd uiteindelijk eerder een boekpresentatie dan een benefietavond voor Oekraïne. Maar dat maakte Schrijvers voor Oekraïne niet minder indrukwekkend.

De precieze locatie kon beter niet worden vermeld. Niemand weet hoe diep de lange arm van Rusland reikt. Twee keer, bij de eerste twee transporten van hulpgoederen voor het leger van Oekraïne, kon De Twentsche Courant Tubantia aanwezig zijn voorafgaand aan het vertrek van konvooien naar Kyiv en verre omgeving, tot aan het front in de strijd tegen de invasie van de Russen. Ergens ‘in het hart van Twente’ kwam men bijeen.

Rugbyers en andere stevige, stoere mannen – zij die hun mannetje staan – brachten terreinauto’s, motoren, nachtkijkers et cetera, op wapens na, naar het front. Stoer ook de schrijvers die mee gingen, sterker nog: de schrijvers die het hadden geïnitieerd en daardoor als leiders het leeuwendeel van de aandacht kregen. Jaap Scholten voorop. Naast hem Tommy Wieringa, beiden Tukkers van geboorte.

In de loop van de tijd, bij andere konvooien, sloten andere schrijvers zich aan. Jelle Brandt Corstius, Daan Heerma van Voss. Journalist Olaf Koens was ook betrokken. Op de achtergrond Lisa Weeda, en zo – om het lelijk te zeggen – zat iedereen op zijn eigen manier in de wedstrijd. Veel sympathie, puur engagement – het was terug! – maar de een wilde zijn naam niet vermeld hebben, een ander wilde niet op de foto. Om goede redenen, allemaal goed.

Spullen brengen

Jelle Brandt Corstius kwam al snel met een boek: Spullen brengen. Deze woorden had hij geleend van Jaap Scholten. Bij hem lagen ze in de mond bestorven. Wat ging Jaap nu weer doen? ,,Spullen brengen.” 

Engagement onder schrijvers was er vaak bij eerdere oorlogen. Marcia Luyten refereerde eraan bij het begin van Schrijvers voor Oekraïne, een benefietavond annex boekpresentatie. Zij leidde de bijeenkomst en noemde als voorbeeld George Orwell, die tegen Franco had gestreden.

Gepresenteerd werd Konvooi. Reizen naar een land in oorlog. Door Tommy Wieringa, die er inmiddels vijf transporten op heeft zitten of zijn het er al zes? Hij was er zelfs nog zo recent dat het laatste hoofdstuk in zijn boek pas negen dagen voor de presentatie op de burelen van De Bezige Bij arriveerde. Qua productie kon het precies.

Naar verluidt, en waarom zouden we twijfelen aan de bron, Jaap Scholten, ging het er bij de Wieringa’s in die negen dagen nogal streng aan toe. Wieringa had zich gedragen ,,als een huistiran” vertelde Scholten, bewonderend.

‘Dit boek had er niet moeten zijn’

Met de animo onder de troepen is sowieso niets mis. ,,We gaan door tot de oorlog voorbij is en dan gaan we mijnen ruimen,” beloofde Wieringa aan het eind van de bijeenkomst, in de Posthoornkerk te Amsterdam. Hij gaf het eerste exemplaar aan zijn boezemvriend Jaap Scholten, het eerste exemplaar van een boek, zo zei hij: ,,Dat er niet had moeten zijn. Geen bestaansrecht had moeten hebben.” Alleen die verdomde oorlog.

Aan het eind van een avond vol voordrachten, muziek en beelden die allemaal een aspect van de oorlog in Oekraïne lieten horen en zien. Het onvoorstelbare leed versus de ongebroken moed. Zo veel op het oog kleine anekdotes, maar elk voor zich een roman of film als het allemaal ooit achter de rug is. Ooit.

Meisje vol vertrouwen in eigen toekomst

Een rennend meisje op het perron dat haar familieleden uitzwaait, die het land verlaten. Jelle Brandt Corstius meende in haar zwaaien, rennen en bewegen te zien dat ze blij was voor de familie, maar ook dat ze vol vertrouwen was in haar eigen toekomst in het geteisterde land. Beelden uit de tv-reeks die hij maakt voor de VPRO. Zijn geluidsman Alex zong, zichzelf begeleidend op gitaar: ‘Omarm me’.

Olaf Koens, die een eindeloze reeks appjes liet zien die een meisje van 17 aan haar vader is blijven sturen, nog altijd. Waar hij is?

Het geluid van wapperende vlaggen op het veld van eer

Drie keer ging het over een enorme begraafplaats die is ontstaan op een heuvel die drie jaar geleden nog groen was en nu voor een flink deel dienst doet als laatste rustplaats voor gesneuvelde Oekraïense soldaten en burgers die door het geweld zijn gedood. Op elk graf wappert een vlag. Het is niet alleen een indrukwekkend beeld, het geluid is al het net zo. Filosoof en dichter Maarten Doorman droeg een gedicht voor over dit ‘veld van eer’ waarin hij het flapperen van al die vlaggen benadrukte. Dit is geen stille begraafplaats.

Iris Koppe las fragmenten voor van mailtjes van Elena, een jonge vrouw uit Marioepol, de stad die in de eerste dagen na de invasie totaal werd verwoest. Elena zat vaak in bad in de badkamer, de relatief veiligste plek, met de laptop op schoot om haar ervaringen en gedachten te mailen zo lang ze nog bereik had.

Olaf Koens las een hilarisch maar ook schrijnend verhaal voor over de dierentuin van Odessa, waar de burgers hun huisdieren konden achterlaten voordat ze vertrokken.

Muziek drukt meer uit dan woorden

Tussendoor speelden Tatiana Chevtchouk op piano en Oleg Lysenko op accordeon prachtige stukken, Lysenko een haast minimalistisch stuk – allebei diep indrukwekkend. Muziek drukt vaak zo veel meer uit dan woorden kunnen. Tommy Wieringa had aan het begin van de avond de inspanningen toch al gerelativeerd: ,,Schrijven kan het vechten niet vervangen.” 

Het publiek in de volle kerk kreeg al vooraf een boekenlegger. Met een QR-code om geld te over te maken naar Protect Ukrain, de stichting achter alle transporten, maar dat werd nauwelijks benadrukt. Het was indrukwekkend genoeg.

Tommy Wieringa: Konvooi. Reizen naar een land in oorlog. De Bezige Bij.