Wel gelezen, maar geen tijd gehad voor een bespreking. Of pas later aan toegekomen. Een eindejaarsselectie van wat om welke reden dan ook is blijven liggen.
3. Sanneke van Hassel: Milde klachten
De titel suggereert dat het allemaal wel meevalt. Milde klachten. Het is zo’n term die mensen gebruiken om ook een beetje tegen zichzelf te liegen. Het valt om den drommel niet mee, maar om dat nou plompverloren te zeggen, dat doe je niet. Hard zijn, niet jammeren. In Nederland wordt veel geklaagd, maar er is ook een gebied waar we niet meteen met de waarheid maar buiten komen. Hoe is het? Milde klachten.
Sanneke van Hassel publiceerde tien verhalen onder deze titel, verhalen met samenhang. Ze spelen in een grote stad, Rotterdam weten we van haar. Dat is een. Een tweede samenhang – en nou niet meteen denken dat dit een roman is, dat niet – de andere samenhang is dat ze spelen tijdens de coronaperiode.
Hoe gingen de kleine luyden in de stad ermee om? Met dat afstandsgebod, met die mondkapjes en spatschermen, met de avondklok, en in diepere zin met de vraag wat ons in vredesnaam was overkomen, wat de toekomst zou brengen, of de samenleving ooit weer de oude zou worden. Kan ik mijn opleiding afmaken, kan ik mijn minnaar nog in mijn armen sluiten, als mijn moeder overlijdt, kan ik er dan wel bij zijn? Op een hoogwerker bij opa op bezoek.
Zoals het betaamt schrijft Sanneke van Hassel om de directe problemen heen; ze laat zien wat het met de mensen doet, de opstapeling van al die maatregelen en daardoor de toenemende onzekerheid. En de voorzichtigheid waarmee de wereld betreden wordt – herintreden wordt – als bijvoorbeeld de horeca weer open mag. Zoals in het mooie verhaal Geduld, waar de mensen elkaar weer vinden bij een uitvoering van Matthäus Passion en aftastend het oude normaal hopen te vinden.
Hier legt de schrijver subtiele lijntjes naar het verleden. Ene Hans: ‘Wisten jullie dat vlak na de oorlog de bevolking van Rotterdam ook veel uitging? In de theater, concertzalen en dancings liep het storm.’ (…) ‘Publiek dat het hele haar laat afweten stroomt ineens van alle kanten toe. Het is net de kerstviering in de kerk.’ ‘Mensen zijn op zoek naar troost,’ zei Renske’.
Het eerste verhaal is in dagboekvorm. De verteller heeft een schrift gekocht. Om te noteren wat het allemaal betekent. Maar wat Loe noteert is haar met name haar affaire met de jonge Toby, die het feesten niet kan laten, al die doden in Italie ‘fake news’ noemt, roept dat het alleen dikke ouderen overkomt en dan zelf wordt opgenomen op de spoedpoli. Naargeestig, hard. Bericht uit een ontregelde wereld.
De overleden dichter
Een bijzonder, licht afwijkend verhaal, persoonlijker ook dan andere in deze bundel, is Dochters. Het is opgedragen aan de man waar het verhaal over gaat: dichter Hans Sleutelaar, die in coronatijd, 2020, is overleden. Van Hassel en Sleutelaar kenden elkaar goed. Ze schrijft rechtstreeks over haar eigen werk en in dit verhaal karakteriseert ze het zo: ‘Zelf zou ik niet verder komen dan dat ik de vluchtigheid van het leven probeer te vangen, het langs elkaar heen bewegen van mensen, met een zaklantarentje schijnen ook dingen die weggestopt zijn’. Over momenten samen, over schrijven, over scenes, over gesprekken. Het is een verhaal, necrologie en reportage ineen.
Milde klachten bevat verhalen van overlevenden, van winnaars en verliezers, van polarisatie en toenadering – stuk voor stuk uiterst fraai opschreven.
Meteen na 9/11 vroeg, zo niet eiste Jonathan Safran Foer van zijn collega’s romans over dit onderwerp. Velen voldeden aan die eis – James Salter niet, maar dat is een ander verhaal. Zo’n oproep is er bij mijn weten in Nederland niet geweest. Sanneke van Hassel heeft het goede idee opgevat om in literatuur te vatten wat de pandemie met de samenleving heeft gedaan. Waarbij het kleine, particuliere staat voor het grotere geheel. Misschien is het juist goed dat nog niet veel collega’s de handschoen hebben opgepakt. We weten allemaal hoe snel de beleving en herinnering aan deze toch nog vers in het geheugen liggende periode verandert. Over een, twee jaar kijken we er weer anders tegenaan. Eens kijken wie hier overheen kan. Zoals altijd heeft Sanneke van Hassel de lat hoog gelegd. Literair gezien, in alle eerlijkheid: geen klagen, zelfs geen milde klachten.
Sanneke van Hassel: Milde klachten. 207 p’s. De Bezige Bij.