‘Laatst deed ik een oproep, beste lezers, schreef ik, willen jullie meer of minder Marc Bolan (T. Rex) in jullie krant?’
Zo begint Peter Buwalda zijn wekelijkse column in de bijlage V van de Volkskrant van vrijdag 13 december. Wat volgt is een bizar verhaal, zoals we dat op deze plek van Buwalda gewend zijn – jammer dat zijn columns niet meer worden gebundeld.
Maar qua bizar doet de column onder bij de roman waarin T. Rex zowaar ook opduikt: You Dreamed of Empires van de Mexicaans-Amerikaanse schrijver Álvaro Enrigue. De auteur wil niet dat het een historische roman wordt genoemd, al speelt het verhaal wel op een historisch moment in de geschiedenis van Mexico en bij uitbreiding Latijns-Amerika en bij verdere uitbreiding van de hele wereld: de ‘verovering’ van Mexico door conquistador Hernan Cortés in 1519. De ontmoeting tussen de Spanjaarden en de Azteken wordt gezien als de eerste grote en beslissende clash tussen culturen.
‘Verovering’ tussen haakjes, want feitelijk was het helemaal niet de bedoeling dat Cortés Mexico zou innemen. De Azteekse heersers hadden hem en zijn manschappen nog wel met open armen ontvangen, hij had al rijkdommen terug naar Spanje gestuurd en dat was eigenlijk wel genoeg. Maar ja. Hou een conquistador maar eens tegen.
Voor de gelegenheid, en omdat het er zo mooi beschreven staat, citeer ik Wikipedia:
‘Een tweede gezant, Teoctlamacazqui, bracht nog rijkere geschenken en zou instructie hebben gehad om zich te laten opeten als de Spanjaarden daar tuk op waren.In mei overtrof Motecuhzoma zichzelf nog eens in zijn poging de Spanjaarden met verblindende schatten te pacificeren. Deze voorwerpen werden door Cortés naar het thuisland gestuurd, waar ze in de herfst aankwamen en een geweldige indruk maakten op keizer Karel V. Het effect van de geschenken op de conquistador was omgekeerd van wat de bedoeling was: ze maakten hem begerig naar Tenochtitlan, zeker nadat hij had vernomen dat er door onderlinge rivaliteit bondgenoten te vinden waren. Eerst moest hij echter de Spanjaarden achter zich krijgen, want velen vonden dat de missie was volbracht: ze hadden Aguilar gevonden, idolen omvergeworpen, goud verzameld en terreinkennis ingewonnen. Voor een grote gebiedsverovering had Cortés geen mandaat.’
De roman van Enrigue speelt zich af in het kasteel – zacht uitgedrukt – van de vorst, de hueyi tlahtoani Motecuhzoma II. De Spaanse troepen krijgen argwaan bij de luisterrijke ontvangst die ze krijgen. Als dit maar geen doorgestoken kaart is, een valstrik.
Enrigue haalt de gekste capriolen uit bij de beschrijving van de stad, Tenochtitlan, en de enorme gebouwen waarin de Spanjaarden constant verdwalen, een doolhof van ongekende proporties, wat de argwaan alleen maar aanwakkert.
Ook de roman wordt een doolhof, niet in de laatste plaats doordat Enrigue strooit met de namen, op haast sarcastische wijze stopt hij ze zo nu en dan samen in een zin. De lijst met hoofdrolspelers staat voorin en terugbladeren is nodig. Hij doet het met opzet. In de Engelse vertaling staat een brief van hem afgedrukt aan zijn vertaler, Natasha Wimmer (die ook Roberto Bolaño voor de Engelstalige wereld heeft ontsloten). Daarin schrijft hij dat zelfs Mexicaanse lezers diverse woorden niet zullen herkennen. ‘De betekenis wordt vanzelf wel duidelijk’, hoopt hij. Een kwestie van doorlezen.
Niet alle personages zijn gemodelleerd naar historische. Zo schrijft Enrigue op driekwart van de roman: ‘If Jazmín Caldera had existed..’ In de lijst met personages werd hij nog genoemd als een van de hogere in rang van Cortes’ troepen: de derde in de commandostructuur. Een fictieve figuur, een van de hoofdpersonages.
Overigens is het niet voor het eerst dat hij Cortés, Moctezuma en diens schoonzoon Cuauhtemoc opvoert in een roman. Ze kwamen ook al voor in Enrigue’s vorige roman, Sudden Death, waarin Caravaggio tennist met de dichter Francisco de Quevedo. Er is, kortom, literaire jurisprudentie.
Het gebruik van paddenstoelen en andere middelen doet zowel de gastheren als gasten herhaaldelijk zweven. Ideaal voor de auteur om bizarre beelden op te roepen, niet alleen in dromen, al is de scheidslijn tussen droom en werkelijkheid niet altijd vast te stellen. Zo kan het dus gebeuren dat Moctezuma (spelling doet er ook niet echt toe, vindt Enrique) in gedrogeerde staat een kamer binnenkomt, en dat staat er:
I love this room, said Moctezuma, you can’t imagine how I miss being a priest. Where there were splotches of blood, he saw sprays of flowers. The withered fingers of the hands of the great warriors sacrificed during the year’s festivals swayed pleasingly like the branches of a small tree to the beat of some music he couldn’t place, though in a possible future we would have recognized it. It was T. Rex’s “Monolith.”
Enrigue kwam op het idee toen hij overeenkomsten zag tussen de glamrock-uitrusting van T. Rex-zanger Marc Bolan en de pracht en praal van de kleding van Moctezuma. Freewheelende fantasie op basis van historische feiten, mooi en gek.
In The New York Times werd You Dreamed of Empires eerder deze maand geselecteerd bij de vijf beste romans van dit jaar.
Álvaro Enrigue: You Dreamed of Empires. Engelstalige editie, vertaling door Natasha Wimmer. Uitgeverij Harvill Secker.