Caravaggio krijgt een grootse ontvangst in Palazzo Barberini in Rome, waar Judith onthoofdt Holofernes altijd hangt. Veel aandacht gaat uit naar een tweede versie van Ecce Homo en naar The Taking of The Christ uit Dublin, waarvan vorig jaar in Napels glashard werd beweerd dat het een replica is.
Het moet een van de grootste tentoonstellingen van Caravaggio-solo van deze eeuw zijn. Schilderijen uit de VS zijn geleend, andere komen uit privéverzamelingen en er zijn bruiklenen, van de Engelse koning zelfs, aangevuld met “nieuwe” ontdekkingen. Het is nauwelijks voorstelbaar dat het werk van Caravaggio (1571 – 1610) eeuwenlang genegeerd is geweest.
Zo is hier Ecce Homo te zien, een indringend beeld van Jezus (wiens afbeelding Caravaggio in zijn jonge jaren zou hebben afgekeken van een Lombardische meester). Nog in 2021 dook het opeens op een veiling in Spanje op. Geschatte opbrengst: 1500 euro. Het werd snel ingetrokken toen bleek dat het om Caravaggio zou kunnen gaan. Het doek is inmiddels officieel toegewezen. Een strenge suppoost houdt in Rome nu de wacht: verboden te fotograferen. Geschatte waarde: 30 miljoen.
Er was al een Ecce Homo bekend, die in Genua hangt, maar deze is intenser. Op die in Genua is de Jezus-figuur gelaten terwijl er op de recent herontdekte bloed kleeft aan zijn lijf, uit de doornenkroon op zijn hoofd. Zijn leed is duidelijker, terwijl ook de positie van de figuren interessanter is. Hier staat Pilatus, die ‘Ecce Homo’ naar het publiek riep, vóór Jezus. Achter hem een man die hem een rode doek omhangt. Deze versie is zo veel beter dan de eerste dat het geen verbazing mag wekken dat nu die in Genua omstreden is geraakt.
Van die Ecce Homo is bekend dat de opdrachtgever kardinaal Massimo Massimi stiekem aan drie kunstenaars de opdracht had gegeven en dat de kardinaal die van (Ludovico) Cigoli het beste vond. Te vinden in Palazzo Pitti.
Grappig overigens dat het niet mag worden gefotografeerd. Terwijl elders al legpuzzels met de afbeelding te koop zijn. Overigens is de ‘nieuwe’ Ecce Homo in het bezit van het Prado, waar het vorig jaar al te zien was. De datering is: tussen 1605 en 1609. Caravaggio stierf in 1610.
Het is niet het enige omstreden doek. Over zijn Narcissus zal altijd twijfel blijven en ook over twee portretten uit de vroege periode is discussie.
Van het derde portret, uit zijn laatste jaar, is geen discussie. Het is van Caravaggio, alleen is het de vraag wie de geportretteerde is. Lang is gedacht aan Alof de Wignacourt, grootmeester van de Maltezer Orde. Later viel de naam Antonio Martelli. Een ridder, volgens de vage titelsuggestie. Mogelijk de opdrachtgever. Martelli zou het bovendien hebben meegenomen van Sicilië naar Noord-Italië.
Hoogtepunten te over natuurlijk, maar een flink aantal ontbreekt. De vieze tenen uit Berlijn, Emmaüs uit Londen (terwijl er wel een andere versie hangt; de Londense wordt zelfs niet vermeld) en een paar uit Villa Borghese zijn er niet, waardoor het geen overzichtstentoonstelling mag heten. Al blijft het een buitenkans, wat door de enorme bezoekersaantallen – veel schoolklassen – wordt ondersteund.
Interessant is zeker dat The Taking Of The Christ hier hangt. De versie uit Dublin – ook verboden te fotograferen.
Interessant omdat vorig jaar in Napels een kopie, of beter gezegd, andere versie te zien was. Uit een privécollectie: de Mattei-collectie. En wat blijkt: die laatste is breder dan die uit Dublin. Links op beide afbeeldingen staat een jongeman wild te gebaren. Zijn linkerhand zien we niet; in Napels vorig jaar wel. Daar hing de Mattei-versie in Palazzo Ricca. Na uitvoerige studie en röntgenonderzoek werd daar keihard gesteld dat die uit Dublin een replica is. Al zijn beide versies door Caravaggio ondertekend. Van The Taking Of The Christ zijn negen versies/kopieën, op de andere zeven ontbreekt de naam van de schilder.
Voor de goede orde: de versie die in Napels zo fraai was uitgelicht is nu niet in Rome te zien.
Caravaggio heeft zichzelf rechts op het schilderij geplaatst – hij staat op wel meer van zijn werk. Hij is de man rechts die een lantaarn bij de gevangenneming van Jezus houdt. Alsof hij wil claimen: als ik mijn licht er niet op zou laten schijnen had niemand het gezien.
Een zelfportret vinden we in Palazzo Barberini ook op het aangrijpende David met het hoofd van Goliath. De onthoofde reus lijkt nog te leven; het is een zelfportret van de schilder uit de tijd dat hij uit Rome moest vluchten nadat hij een rivaal had gedood. Het schilderij schokt mede door de kale voorstelling. David en het hoofd, en verder niets.
Mooi hoe in Rome de chronologie wordt aangehouden. Latere werken aan het eind, al ontbreken de twee die in Messina hangen. Er zijn nog geen zeventig Caravaggio’s. Niet alleen omdat er veel ‘vastzitten’ in kerkmuren (in Rome alleen al twee op Piazza de Popolo en drie in de Franse kerk), maar ook omdat ze voor zo’n relatief klein aantal flink over de wereld zijn verspreid – en heel populair.
Caravaggio 2025. Rome, Palazzo Barberini. T/m 5 juli.
Om reden van copyright hier geen afbeelding van de nieuwe versie van Ecce Homo. Kijk eventueel hier: https://www.chinadailyhk.com/hk/article/584263