Maarten ’t Hart heeft de J.M.A. Biesheuvelprijs voor de beste korteverhalenbundel gewonnen. Hij kreeg de prijs voor zijn boek De moeder van Ikabod.


Zijn Wikipediapagina was in minder dan geen  tijd aangepast. Het is dan ook alweer enige tijd geleden dat Maarten ’t Hart een literaire prijs kreeg. 42 jaar om precies te zijn. Voor Het vrome volk, óók een bundel verhalen, kreeg Maarten ’t Hart in 1975 de Multatuliprijs. Dat was nog voordat de gedragsbioloog doorbrak als schrijver met de roman Een vlucht regenwulpen (1978).
De Multatuliprijs bestaat niet meer en aan Maarten ’t Hart is het literaire prijzencircus sindsdien voorbij gegaan. Mooi dan ook dat zijn naam nu voor eeuwig wordt verbonden aan Biesheuvel, voornaamgenoot en één van de meesters van het genre dat naast de roman steeds steviger zich een eigen bestaansrecht weet te verwerven. Met dank aan de J.M.A. Biesheuvelprijs, die vandaag voor het derde jaar op rij werd uitgereikt.

28 titels werden ingestuurd voor editie 2017. Er bleven vijf kanshebbers over: A.H.J. Dautzenberg – De dag dat de gieren buigen, Bertram Koeleman – Engels voor leugens, A.N. Ryst – De blauwe maanvis, Kira Wuck – Noodlanding en Maarten ’t Hart dus, met De moeder van Ikabod.

Verhalenbundels. Hoewel de jury van de Biesheuvelprijs gisteren bij de feestelijke uitreiking bekende dat er een probleem is met het genre. Want, wat is een verhalenbundel nu eigenlijk? ,,Onder de inzendingen zaten columns, reisverslagen, verhalende essays en gebundelde novellen. Voor een deel geweldige boeken, maar bij elke titel opnieuw hebben we moeten nadenken over de grenzen van de verhalenbundel als literair genre.”

Veelzeggend vond de jury het gegeven dat van de 28 titels, het woord ‘verhalen’ maar op elf boekomslagen staat. Hieruit kan wellicht worden geconcludeerd dat het stempel ‘verhalenbundel’ nog steeds niet omarmd wordt. Kennelijk moet het korte verhaal nog steeds opnieuw onder de aandacht worden gebracht. Toch durfde de jury de stelling aan dat ‘het goed gaat’ met het korte verhaal. ,,De vijf titels op de shortlist geven samen een beeld van een levendig literair genre, en laten zien hoe divers de oogst van afgelopen jaar is. Van experimenteel tot klassiek, van realistisch tot vervreemdend, van komisch tot beklemmend en van bloemrijk tot to the point.”

Dat het de goede kant uit gaat met het korte verhaal zou hier beter hebben gestaan. Maar kwantiteit zegt weinig over kwaliteit en de vijf bundels die uiteindelijk de shortlist haalden maken duidelijk dat een vuistdikke roman niet altijd nodig is om een wereld op zijn kop te kunnen zetten.

Dat deed Maarten ’t Hart het afgelopen jaar het meest overtuigend. Voor hem de J.M.A. Biesheuvelprijs en voor de prijs zelf: er is nog een (halve) wereld te winnen. Door dus, tenminste tot uitgevers met trots het woord ‘verhalen’ op de boekomslagen zetten en de lezers het gretig in de boekhandel afrekenen.


 

Hieronder de juryrapporten.

A.H.J. Dautzenberg – De dag dat de gieren buigen

Ook dit boek confronteert de lezer met de vraag wat een verhalenbundel nu eigenlijk is. Want De dag dat de gieren buigen is zorgvuldig opgebouwd uit dialogen, observaties van Pokémon-jagers en verhalen van Tamalone, een blind geworden schrijver die op zoek is naar – ja, naar wat precies? Een andere vorm van verhalen vertellen, misschien. Zo wordt de lezer meegenomen van de ene scherpe gedachte of vraag naar de andere en staat er in elk verhaal weer een ander moreel dilemma of gedachte-experiment centraal, waarmee het boek van begin tot eind boeit en prikkelt.

Bertram Koeleman – Engels voor leugens

Deze eerste verhalenbundel van Koeleman laat zien hoe losse verhalen samen méér dan de som der delen kunnen zijn. Het is duidelijk dat de auteur goed heeft nagedacht over de structuur van de bundel; de verhalen verwijzen naar elkaar, grijpen op elkaar terug, en geven de lezer het idee dat elk woord en elke wending betekenis in zich dragen. Schijnbaar onderkoeld, maar met flink wat humor, ontrafelt Koeleman geraffineerd gruwelijke en vreemdsoortige situaties.

A.N. Ryst – De blauwe maanvis

‘Een kat was opgedoken in de hel’, zo luidt de eerste zin. En meteen bevinden we ons in een andere wereld. Om De blauwe maanvis ‘fantasy’ te noemen zou te beperkend zijn: we willen eerder stellen dat de auteur ons een glimp van een totaal ander universum toont. Dat dit universum ver van onze werkelijkheid verwijderd is, vergeet je direct – een prestatie op zich. Maar misschien speelt ook een rol dat de thema’s zo ‘oer’ zijn en ons wel bekend voorkomen: de strijd tussen man en vrouw, schuld, goed versus kwaad… Duivels, demonen, heksen, engelen en reuzen: stuk voor stuk worden het personages van vlees en bloed die ontroeren, boeien en vermaken.

Kira Wuck – Noodlanding

De kalme, onverstoorbare toon van Noodlanding contrasteert mooi met de kleine schokjes die Wuck haar lezers toedient. Van hele levens die op hun kop komen te staan tot kleine beslissingen; Noodlanding is overal even genadeloos in zijn ‘dirty realism’ en wrange wereldbeeld. Des te bewonderenswaardiger is het dat we blijven lachen, dat de humor nooit verdwijnt; het is te danken aan het stilistische vernuft van de auteur dat de verhalen stuk voor stuk verrassen.

De jury bekroont het boek dat een grote kennis met aanstekelijk schrijfplezier en een grote ambachtelijkheid weet te verenigen met een ongeëvenaarde stijl, een boek dat de lezer voortdurend aanspoort om dóór te lezen. Om de kleurrijke personages, de subtiele excentriciteit en de onmiskenbare kwaliteit kennen wij de J.M.A. Biesheuvelprijs 2017 met groot plezier toe aan  De moeder van Ikabod van Maarten ’t Hart.

Maarten ’t Hart – De moeder van Ikabod

Vroeg opstaan, een bezoekje aan een geboortedorp, een eenvoudige fietstocht – in eerste instantie lijkt de lezer zich in De moeder van Ikabod zich te kunnen laven aan oer-Hollandse, realistische taferelen, verteld door een zichtbaar ervaren auteur. Maar al snel zien we ook de zelfspot van de verteller, de subtiele wendingen, de rimpelingen in de werkelijkheid die de verhalen tot grotere hoogte tillen en niet te vergeten een stel reusachtig tot de verbeelding sprekende personages, van een ex-militair die voor God wordt aangezien, tot een stel stijve schakende jongetjes in een kas in de moestuin. Simpelweg een plezier om te lezen.