door Marjon Kok

Een krantenbericht: ‘Turkse duwt student voor de metro’. Het bericht vermeldt dat een Duitse student het ’s nachts op een station in Berlijn aan de stok kreeg met vier allochtone meiden. Ze slaan en schoppen de jonge man. Waarna een van hen, de 18-jarige Hazal Akgündir hem voor de metro duwt. De student overlijdt onmiddellijk.
Opsluiten, denk je. Zeker nadat je de foto bij het krantenbericht hebt gezien, van Facebook geplukt. Daarop staat Hazal met een grijns op haar gezicht die niets van berouw laat zien.
Opsluiten dus, liefst met tbs.

Maar dit is geen krantenbericht. Hazal bestaat niet. Tenminste, niet in het echte leven. Hazal komt tot leven in de verbeelding van degene die Ellebogen heeft gelezen, de onrustbarende roman van de Duitse journalist Fatma Aydemir.
Ellebogen is niet geschreven naar aanleiding van een krantenbericht. Maar na het lezen van het debuut van Fatma Aydemir, denk je er waarschijnlijk niet anders over: wat Hazal heeft gedaan, is onvergeeflijk. Hier past vergelding en de wereld moet tegen haar worden beschermd. Toch: het zou zomaar kunnen dat jouw oordeel genuanceerder uitvalt. Dat de schuld niet alleen bij de jonge Hazal Akgündir ligt, maar ook bij de samenleving en misschien – heel misschien – ook een beetje bij jezelf.

Fatma Aydemir (30) doet iets ongelooflijks in haar roman Ellebogen. Aydemir, zelf dochter van Turkse gastarbeiders, wekt in haar debuut Hazal tot leven. Hazal is een meisje geboren uit ouders die vanuit Turkije naar Berlijn zijn gekomen.
Binnenshuis is Hazal de dochter die danst naar het pijpen van haar vader, een taxichauffeur met losse handjes. Op straat zijn Hazal en haar vriendinnen als leden van een gang. Make-up jattend maken ze Wedding onveilig, een stadsdeel van Berlijn met hetzelfde imago als de Haagse Schilderswijk. Hazals broertje – hij handelt in drugs – mag thuis alles. Hazal mag niks. Bij de gratie gods weet ze het voor elkaar te krijgen om op haar 18e verjaardag even onder het juk van haar ouders uit te komen. Ze zal het vieren met haar vriendinnen in een club, ze hebben zich al ingedronken. Maar aan de deur, korte rokjes, uitgedost en op hoge hakken, worden de meiden geweigerd. Op het metrostation krijgt de Duitse student alle woede die Hazal in haar leven heeft verzameld, over zich heen. Hazal duwt hem voor de trein, en nog voordat ze weet of ze hem de dood heeft ingejaagd of niet, slaat ze op de vlucht naar Turkije, op het moment dat Erdogan daar de coup neerslaat.
In Istanbul klopt ze aan bij een vage Facebookvriend die ook niet helemaal is waarvoor hij zich op social media heeft uitgegeven. Aan het voorval met de student denkt ze pas als ze op Facebook de foto’s ziet, en verneemt dat haar vriendinnen door de politie zijn opgepakt. Berouw heeft ze niet, schuld voelt ze niet.

Fatma Aydemir overrompelde Duitsland met haar wrede debuut. Niet zozeer vanwege de literaire kwaliteiten van Ellebogen, alswel vanwege het inkijkje dat zij geeft in het leven van een dochter van migrantenouders, een meisje dat is voorgelogen dat ze kon bereiken wat ze zich maar droomde. Een meisje dat door vooroordelen en discriminatie zo om de oren is geslagen dat er van haar weinig anders overblijft dan woede. Woede die ze zelf niet begrijpt, maar die haar buiten zichzelf brengt, tot daden waarvan ze de gevolgen niet wil dragen.

En dat is de waarde van Ellebogen. Hazal heeft ouders die ontgaat wat hun kinderen bezighoudt, hoe ze ontsporen. Hazal leeft in een wereld die haar niet ziet staan.
Het boek plaatst ons voor even in de hoge hakken van Hazal, een jong-volwassen meid die niet per se slecht is. Ellebogen laat voelen waar de opstandigheid en het wangedrag van mensen als Hazal mogelijk vandaan kan komen. Beter dan een bericht in de krant, waarvan je na het fronsen van de wenkbrauwen de bladzijde omslaat, en het vergeet. De Hazal van Fatma Aydemir gaat onder je huid zitten. Haar daden zijn beroerd, maar als hoofdpersoon heeft ze zoveel menselijke trekken dat het voor de lezer niet moeilijk is je in te leven.

Fatma Aydemir draagt iets wezenlijks bij. Ze laat voelen wat het is om gemangeld te zijn tussen culturen en toont de beklemmende wereld waarin Hazal en haar vrienden opgroeien, een realiteit binnen de Turkse migrantengemeenschap. Ze laat je zien waaruit de boosheid ontstaat, die leidt tot daden die onomkeerbaar zijn, en nooit meer goed te maken.
Aydemir verruimt daarmee het denken, en zo past Ellebogen ongetwijfeld onbedoeld binnen de campagne ‘Lees met andermans ogen’, waarmee de CPNB wil wijzen op de waarde van boeken die een inkijkje geven in levens van mensen die je misschien nooit zal tegenkomen.

Fatma Aydemir: Ellebogen
Vertaling Marcel Misset
208 blz. €19,99
Signatuur