De uitstraling moet er eerder zijn dan de bus

Mensen zonder uitstraling is het debuut van Jente Posthuma. Ze is 42 en vindt haar debuut zelf rijkelijk laat. Maar het kwam niet uit de lucht vallen, deze roman. Jente Poshuma schrijft al een tijdje. Interviews voor De Groene Amsterdammer, korte verhalen verschenen in Torpedo Magazine en in De Revisor, ze won de A.L. Snijdersprijs voor het beste Zeer Korte Verhaal. Wie op haar site willekeurig een aantal verhalen leest, ziet al snel dat ze al veel langer bezig was met deze roman, die aan elkaar lijkt gegroeid van de korte en niet al te korte verhalen die ze eerder schreef. Zoals Zondag bijvoorbeeld, in februari 2013 gepubliceerd. Het is bijna één op één de opening van Mensen zonder uitstraling. En verderop in de roman. Ik moet niet hoesten, en Antwoord b. Verhalen die prachtig los zijn te lezen, maar binnen Mensen zonder uitstraling een nieuwe context krijgen.

Verhalen gebruiken; het zou gevaarlijk kunnen zijn en een roman kunnen opleveren die bestaat uit een opeenvolging van korte verhalen. Het is verleidelijk ook om Jente Posthuma’s debuut tegen deze lamp te houden.
En eerlijk is eerlijk, Mensen zonder uitstraling laat zich lezen als een serie verhalen. Maar de harde return ontbreekt, de samenhang is er. Het staccato-toontje, de springerige overgangen en de observaties die van droog commentaar zijn voorzien maken het juist een heerlijk boek. Een boek dat erom vraagt snel te lezen. Met directe taal die zegt wat het zegt. Geen psychiatrische kliniek maar een gekkenhuis. Geen prachtig roze baby maar een kalf op de vloer. Geen studentenkamer maar een opberghok.
Bedrieglijk eerlijke taal. Want door de lichte toon en de vaart zou je bijna vergeten hoe het in bijna iedere zin schuurt. Jente Posthuma verstaat de kunst ons te laten lachen, waar het huilen zou moeten zijn. Er is namelijk nogal wat mis met de naamloze hoofdpersoon, die – inderdaad en dat is geen geheim – gebaseerd is op het leven van de schrijfster zelf.

Het leven van de hoofdpersoon lijkt getekend door haar moeder, een actrice met pretenties die ze door ‘omstandigheden’ niet kan waarmaken. Ze heeft het vaak over uitstraling, de moeder van de hoofdpersoon. En vooral over mensen die dat niet hebben. ‘Dat waren verschrikkelijke mensen. Die waren nog erger dan lelijke mensen.’
Dus is de naamloze hoofdpersoon in Mensen zonder uitstraling behoorlijk druk om iets uit te stralen. ‘Elke dag, wanneer mijn moeder me ophaalde van school en ik haar vanuit mijn lokaal bij het hek zag staan in haar hoge laarzen en tweedehands bontjas, zette ik alles op alles om iets uit te stralen. Ik spande mijn spieren en klemde mijn kaken op elkaar tot mijn hoofd ervan ging suizen. Daarna probeerde ik zo expressief mogelijk naar buiten te lopen.’ Ook na een schoolreisje, als de bus er bijna is, is ze de enige die zich niet giechelend onder de ramen verstopt. Haar uitstraling moet er nog eerder zijn dan de bus.

Alles om de goedkeuring van de moeder te krijgen. Een moeder die haar dochter herhaaldelijk laat weten dat zij – door het krijgen van een kind – haar felbegeerde carrière is misgelopen. De ‘ik’ is mislukt. Wat ze ook doet om zichzelf een identiteit aan te meten, het werkt slechts tijdelijk. Want hoe kun je iets uitstralen zonder dat je weet wát je wilt uitstralen? Is het eigenlijk wel mogelijk om een uitstraling voor jezelf te bedenken?
Misschien juist daardoor, straalt ze zeker iets uit. Jente Posthuma laat weliswaar een meisje zien dat opgroeit tot een vrouw die grijzemuizen-dingen wil: een man, een kind en een carrière; normaal is de hoofdpersoon allerminst.
Ze probeert greep op haar leven te krijgen maar telkens als dat lijkt te lukken, dwaalt ze af. Het zijn de pogingen die haar moedig maken. Ze wil schrijver worden en gaat kort nadat haar moeder is overleden naar Parijs. Ze wil haar liefsten niet belasten met haar stoornis die maakt dat ze zich overmatig ergert aan smak- en kauw-geluiden, en gaat in therapie. Wat ze ook probeert, ze houdt de kronkel-gedachten die haar zo eigen maken. Ze observeert, oordeelt en verrast met haar springerigheid. Misschien bepaalt dat wel haar uitstraling, waar ze zo dwangmatig naar op zoek is.
Een uitstraling kies je niet, die heb je, of niet.

Jente Posthuma: Mensen zonder uitstraling
173 blz. €19,99
Atlas Contact