Home

Het oude land van Dörte Hansen was de grote Duitse bestseller van 2015. De vertaling ligt, vervroegd, in de winkel. Wat er goed aan is, is de grimmigheid die met enige regelmaat door de oppervlakte heen boort.

Een van de mooiste boeken die in voorbije jaren uit Duitsland is komen overwaaien, is Voor het feest van Saša Stanišić, een fenomenaal pallet aan verhalen uit de Uckermark, een streek in Brandenburg, tegen de Poolse grens. Briljant van stijl en met een serie onvergetelijke personages. Ook een beeld van een tijd en vooral van een streek, diep in de oude DDR.
Nu is er Dörte Hansen, een debutante die haar boek ook laat spelen in een concreet, herkenbaar decor. Dat van Das Alte Land, een streek ten zuidwesten van Hamburg. Ook bij Hansen een tijdsbeeld en het beeld van een streek. In stijl legt ze het af tegen Stanišić, maar niet in succes. Haar boek was de grote bestseller van 2015 in Duitsland. De boekhandelaren verkochten er 400.000 van. Het is dan ook een boek voor een groot publiek.

Wat het boek zeker ten goede is gekomen is dat het perfect aansluit bij hét thema dat Duitsland momenteel bezig houdt: vluchtelingen. Weliswaar niet de vluchtelingen uit Syrië en andere landen uit het Midden-Oosten, Azië en Afrika, maar het thema is, me dunkt, universeel genoeg. En bovendien heeft Duitsland natuurlijk al heel lang te maken met vluchtelingen of Duitse bevolkingsgroepen die zich na de oorlog aan de andere kant van de grens bevonden. Los daarvan was er de interne vlucht, om het zo te noemen, van DDR-burgers naar het Westen. Het onderwerp leeft nu sterker dan ooit door de grote aantallen die afgelopen jaar zijn binnen gekomen.

Vera is van vóór de huidige stroom. Ze hoort nog bij de vluchtelingen die uit Oost-Pruisen een goed heenkomen zochten. Ze is met haar moeder neergestreken in een grote oude boerderij in Das Alte Land. Haar moeder is verderop een nieuw leven begonnen en Vera, tja, die is eigenlijk nooit aangekomen. Ze is er blijven wonen en heeft zichzelf in een cocon van eigenzinnigheid opgeborgen.

Dörte Hansen schildert in fraaie kleuren het leven op het platteland, net buiten de rook van Hamburg, de grote stad die te ver weg ligt om invloed te doen gelden hier. Hier is Das Alte Land met oude gebruiken. Met de rivier, de akkers en boomgaarden en de fruittelers. De ouden onder hen houden vast aan oude productiemethodes, de jongeren wagen zich met hun fruit in de stad en liften mee op de trend van gezond eten, zelf jam maken en strikt biologische teelt.

Met verve en vooral veel vaart raffelt ze het begin van haar roman af. De lezer krijgt amper kans de personages te leren kennen, maar zodra Vera alleen is op de oude boerderij – zo’n heel grote, een kathedraal – daalt de rust neer over de streek.
Maar niet voor lang, want dan dringt de tweede verhaallijn onbarmhartig hard de hoofdlijn binnen. Haar nicht Anne staat voor de deur, met haar zoontje. Ze heeft haar man, een schrijver van oppervlakkige boeken, aangetroffen met zijn redactrice. In hun keuken en zonder kleren aan.
Hansen schildert de Hamburgse elite af in niet mis te verstane bewoordingen. Het sarcasme druipt van de zinnen. Veel kan bij de moderne generaties, maar verliefd worden zou eigenlijk niet moeten. Ze zijn al zo druk met het bijhouden van wat er allemaal moet volgens de ongeschreven wetten. Kinderen op topscholen, in precies de juiste kleding en de moeders aan de poort elke dag pico bello. Sociale controle is in de stad vele malen erger dan buitenaf.
Vera moet niet veel van Anne weten, zelfs niet wanneer deze nicht voortvarend aan de slag gaat om de oude boerderij op te knappen. Het duurt lang voordat bij beide vrouwen het besef doordringt dat het aan elkaar overgeleverd zijn ook zijn voordelen heeft.

Het oude land, zoals de vertaling is getiteld, is een vlot en grappig boek. Hansen mijdt clichés en stereotyperingen niet. Maar juist op momenten dat je het niet meer verwacht en de schrijfster zich lijkt te verliezen in snedige grappen, komt ze met grimmige passages die duidelijk maken wat er onder de oppervlakte aan geschiedenis leeft, zowel bij Vera en Anne als hun streekgenoten.

‘Ze vroeg zich af hoe je zo werd. Of het landschap dit met hen deed, de bomen, de Elbe. Of het eraan kon liggen dat de voorvaderen van de voorvaderen een rivier hadden bedwongen, er paal en perk aan hadden gesteld, tussen dijken gelegd, hun sloten en kanalen in zijn zachte uiterwaarden hadden gedreven. Dat ze het land waarop ze woonden niet gewoon hadden aangetroffen, ze hadden het gemáákt.
En vervolgens hun enorme huizen gebouwd, hallenhuizen als kathedralen, en daarmee prezen ze zichzelf, scheppers van de marsgrond, geen goden, geen boeren, iets er tussenin.
(…)
Misschien kreeg je het met je genen mee, als je in een van die marslandfamilies werd geboren, als je van meet af aan deel van een vakwerkconstructie was. Iedereen kende zijn plaats en zijn positie in dit landschap, het ging altijd naar leeftijd: eerst kwam de rivier, dan kwam het land, daarna kwamen de bakstenen en eiken balken en vervolgens de mensen met de oude namen, die het land en de oude huizen bezaten.
Alles wat daarna nog kwam, degenen die door bombardementen dakloos waren geraakt, die weggejaagd waren, die de stad moe waren, die geen land hadden, die op zoek naar een thuis waren, zij waren slechts stuifzand en aangespoeld schuim. Zwervend volk dat door binnen de paden moest blijven.’

Van dit soort passages staan er te weinig in. Personificaties weer des te meer. ‘De wolken trokken naar het oosten alsof ze daar afspraken hadden’ en ‘Zelfs Vera’s kersenboom snapte nog dat hij nu in bloei moest komen’.
Laat onverlet dat dit een heel aardige roman is. Je kunt de symboliek zo lezen dat de oude, rotsvaste boerderij  staat voor Duitsland, dat de bewoners allemaal vluchtelingen zijn, dat de jongeren het huis moeten bijhouden en dat ze het uiteindelijk gaan redden, zonder verlies aan eigenheid. Maar zo worden boeken zelden nog gelezen.

Dörte Hansen: Het oude land
Vertaling: Lucienne Pruijs
286 blz, 19,95 euro. (hardcover)
Harper Collins

foto: Johannes Münter